ارزیابی سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قلعه‌چای با استفاده از روش تصمیم‌گیری چندمعیارۀ mabac

سیلاب‌ها فراوان‌ترین و مخرب‌ترین مخاطره در کشور محسوب می‌شوند که همه‌ساله خسارت‌های زیادی بر جای می‌گذارند. اولویت‌بندی حوضه‌های آبریز از نظر پتانسیل سیل‌خیزی اولین گام در مدیریت این مخاطرۀ طبیعی است. حوضۀ آبریز قلعه‌چای واقع در شهرستان عجب‌شیر (استان آذربایجان شرقی) جزو حوضه‌های با پتانسیل زیاد خطر وقوع سیل به شمار می‌رود. از این‌رو تهیۀ نقشه‌های خطر وقوع سیل در این حوضه برای مدیریت مخاطرۀ سیلاب ضروری به نظر می‌رسد. هدف اصلی این تحقیق، ارزیابی و اولویت‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قلعه‌چای با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره و سیستم اطلاعات جغرافیایی است. در تحقیق حاضر از یازده معیار موثر بر پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قلعه‌چای استفاده شد که عبارت‌اند از: ارتفاع، شیب، تراکم آبراهه، لیتولوژی، ضریب گراویلیوس، کاربری اراضی، شاخص پوشش گیاهی، بارش، رتبۀ آبراهه، تعداد آبراهه و مساحت. در ادامه از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای (anp) برای تعیین وزن معیارها و از مدل mabac برای اولویت‌بندی واحدهای هیدرولوژیک و شناسایی واحدهای با پتانسیل سیل‌خیزی زیاد استفاده شد. نتایج وزن‌دهی معیارها  با استفاده از مدل anp نشان داد که معیارهای لیتولوژی، شیب و پوشش گیاهی به‌ترتیب با ضرایب 0.191، 0.189 و 0.135 بیشترین وزن را دارند که نشان‌دهندۀ اثر مهم این معیارها در پتانسیل سیل‌خیزی واحدهای هیدرولوژیک منطقه است. در مقابل دو معیار تعداد آبراهه و رتبۀ آبراهه کمترین وزن را داشته‌اند. نتایج اولویت‌بندی نیز نشان داد که واحدهای هیدرولوژیک a2، b2 و c1 از پتانسیل سیل‌خیزی زیاد برخوردارند. این واحدها مساحتی بالغ بر 125 کیلومترمربع را پوشش می‌دهند که 30 درصد از کل مساحت حوضۀ آبریز را شامل می‌شود. واحدهای هیدرولوژیک با پتانسیل سیل‌خیزی زیاد به‌دلیل داشتن شیب زیاد و نبود پوشش گیاهی مناسب، شرایط شکل‌گیری رواناب‌های سطحی و در نتیجه وقوع سیل را در این حوضه‌ها فراهم می‌آورند.

flooding assessment of qaleh chai basin using mabac multi criteria decision making method

floods are considered the country’s most frequent and destructive hazards, causing significant damage every year. prioritizing basins regarding flood potential is the first step in managing this natural hazard. the qaleh chai basin, located in ajabshir county (east azerbaijan province), is considered one of the basins with high flood hazard potential. therefore, preparing flood hazard maps in this basin seems essential for flood hazard management. the main objective of this study is to prioritize the flood potential of hydrological units of the qale chai basin using multi-criteria decision-making techniques and geographic information systems. in the present study, 11 criteria effective in the flood potential of sub-basins were used. these criteria are: elevation, slope, river density, lithology, gravilius coefficient, land use, normalized difference vegetation index (ndvi), precipitation, order of stream, number of streams and area. in the following, the analytical network process (anp) model was used to determine the weight of the criteria and the mabac model was used to prioritize hydrological units and identify units with high flood potential. the results of weighting the criteria using the anp model showed that the lithology, slope, and normalized difference vegetation index (ndvi) had the highest weight with coefficients of 0.191, 0.189, and 0.135, respectively, which indicates that these criteria play an important role in the flooding potential of hydrological units. in contrast, the two criteria, the number of streams and the order of streams had the lowest weight. prioritizing the hydrological units also showed that units 2a, 2b and 1c have high flooding potential. these units cover an area of over 125 km2, which includes 30% of the basin’s total area. hydrological units with high flood potential due to high slopes and lack of suitable vegetation provide conditions for the formation of surface runoff and, as a result, floods in these basins.