تحلیل بازنمایی مخاطرات طبیعی در کتاب‌های درسی دورۀ راهنمایی و دبیرستان

مخاطرات طبیعی پدیده‌هایی تکرارپذیرند که اغلب با آسیب‌های سخت مادی و معنوی همراه‌اند و به همین دلیل به‌عنوان مسئله در مجامع علمی پذیرفته ‌شده‌اند. در نظام آموزشی فعلی ایران نیز این مسئله در کتاب‌های درسی که مهم‌ترین ابزار آموزش است گنجانده‌ شده است، از این‌رو بررسی محتوای کتاب‌های درسی برای مشخص کردن نحوۀ پرداختن به این‌گونه مسائل ضروری است. برای این منظور از روش تحلیل محتوای اسنادی استفاده شد. نتایج بررسی تصاویر و محتوای کتاب‌های سه پایة دورۀ راهنمایی نشان داد که از کل مطالب دروس مطالعات اجتماعی، 6.4 درصد پاراگراف‌ها به موضوع مخاطرات طبیعی اختصاص داده ‌شده است. در کتاب‌های درسی جغرافیای پایه‌های اول و دوم متوسطه در مجموع 7.1 درصد پاراگراف‌ها به این موضوع اشاره دارد و درصد ارائۀ این مطالب نسبت به‌کل محتوای آنها معنا‌دار نیست. همچنین 33 درصد از کتاب جغرافیای سال سوم دبیرستان با موضوع مخاطرات طبیعی مرتبط است که از کل مطالب ارائه‌شده به شکل متن در آن به‌ترتیب حدود 26 درصد به زمین‌لرزه، 3 درصد به آتش‌فشان، 40 درصد به سیل، 14 درصد به خشکسالی، 13 درصد به زمین‌لغزش و 4 درصد به تگرگ، سونامی و فرونشست اختصاص دارد. در مجموع 17.41 درصد از کل کتاب‌های جغرافیا به موضوع مخاطرات مرتبط است. در درس «انسان و محیط ‌زیست»، مباحث مرتبط به مخاطرات طبیعی حدود 21.2 درصد است که نسبت به‌کل مطالب بسیار ناچیز است. دیگر یافته‌های این پژوهش نشان داد که در بین انواع مخاطرات، هرچند زمین‌لرزه، بیشترین آسیب‌پذیری را در چند دهۀ گذشته به ایران تحمیل کرده، اما ردۀ چهارم اهمیت را در تحلیل محتوای کتاب‌های درسی به خود اختصاص داده است. شایان ذکر است که دربارۀ آتش‌فشان که در رتبۀ دوم قرار گرفته، هیچ محتوایی از آسیب‌پذیری ناشی از آن در ایران گزارش نشده است که این موضوع نشان‌دهندۀ ناهماهنگی محتویات دروس ارائه‌شده و سطح آسیب‌پذیری پیش‌بینی‌پذیر ضمنی جامعه است.

analysis of the representation of natural hazards in middle and high school textbooks in iran

natural hazards are recurring phenomena that can cause significant material and moral damage. reducing vulnerability to these hazards depends on citizens' understanding and recognition of them. in iran's current education system, textbooks are the primary teaching tool for this issue. therefore, it is necessary to evaluate how natural hazards are represented in these textbooks. this study uses content analysis to examine the images and contents of guidance, geography, and human and environment textbooks. the results show that only a small percentage of the textbooks' content was dedicated to natural hazards. specifically, (6.4%) of social studies course content in middle school textbooks and (7.1%) of first and second grade high school geography textbooks were related to natural hazards. in the third year high school geography book, (33%) of the content was related to hazards, with earthquakes (26%), floods (40%), droughts (14%), and landslides (13%) being the most frequently discussed hazards. in human and environment textbooks, only (21.2%) of the topics were related to natural hazards, which is insignificant compared to the total contents