مخاطرات هیدرومورفوتکتونیک و لرزه‌خیزی منطقۀ بدخشان افغانستان

فعالیت‌های تکتونیکی (زمین‌لرزه) از مهم‌ترین علل تغییرات لندفرمی محسوب می‌شود. هدف این پژوهش، بررسی شواهد هیدرومورفولوژیک، هیدرومورفوتکتونیک، لرزه‌خیزی و مخاطرات مربوط به آنها در منطقۀ بدخشان در شمال شرق افغانستان است. زون بدخشان یکی از ساختارهای مهم لرزه‌خیز  افغانستان است‌. زلزله‌های بزرگ و کوچک در مقیاس تاریخی و دستگاهی در پهنۀ زمین‌شناسی در این منطقه رخ داده و به‌صورت پیچیده زمین بدخشان را قطعه‌قطعه کرده  است. در این پژوهش با استفاده از شاخص‌های مورفوتکتونیکی و کاتالوگ لرزه‌خیزی با هدف مخاطره‌شناسی و تکتونیک فعال بررسی شد. در ابتدا از تصاویر ماهوارۀ لندست 8 و کوئیک‌برد و نرم‌افزارهای گلوبال مپر، gis و تصاویر srtm  با قدرت تفکیک 12.5 متر استفاده شد. برای محاسبۀ مورفوتکتونیک از شاخص‌های ژئومورفیک t و  hiاستفاده شد. سپس کاتالوگ لرزه‌خیزی با به‌روزرسانی سال‌های 20212011 و آمار emme تهیه شد. در نهایت نقشۀ مخاطرات لرزه‌خیزی طبقه‌بندی شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که براساس شواهد بصری، شبکۀ زهکشی مستطیلی و هم‌راستا با جهت گسل‌هاست. روندهای 140.040 و 180 درجه فراوان‌ترین روند آبراهه‌ها هستند. از نظر مورفوتکتونیک، نواحی شرق، جنوب و شمال منطقه با توجه به لندفرم‌های کوهستانی تا ارتفاع 7400 متر و شواهد اشکال مثلثی در خط مبنا‌، موازی با خطوط گسل است. بیشترین فعالیت تکتونیکی و کج‌شدگی نیز به‌سمت غرب است. 54.48 درصد مساحت منطقه در طبقۀ 60004000 متر قرار دارد. بیشترین فراوانی گسل‌های فرعی و گسل‌های اصلی (اندرآب، بدخشان، چمن، دروازه) نیز در این طبقه جای گرفته است. روند اصلی تنش (s1) با سازوکار شیب‌لغز  از نوع نرمال و دارای امتداد جنوب به شمال است. دو روند ساختاری 060 و 070 درجه، دارای سازوکار امتدادلغز چپ‌گرد و راست‌گرد است و نیروی واردشده از سوی جنوب را به مناطق شرقی و غربی منتقل می‌کند. روندهای شرقی غربی دارای سازوکار شیب‌لغز محض از نوع معکوس است. نقشۀ فراوانی آبراهه‌ها یک زون خردشده در شرق بدخشان را نشان می‌دهد که مورفولوژی و سیستم هیدرولیکی منطقه را به‌شدت تحت کنترل خود دارد و نشان‌دهندۀ ارتباط مستقیم لرزه‌خیزی، مورفولوژی و هیدرولوژی است. براساس این داده‌ها، نوآوری پژوهش این است که کج‌شدگی و نامتقارن بودن حوضه‌های آبریز و تراکم کانون زلزله‌ها‌ی با بزرگای چهار و بیشتر، دو روند شرقی غربی و شمال شرقی جنوب غربی خلاف جهت سه گسل اصلی را نشان می‌دهد و احتمال وجود دو گسل جدید یا ناشناخته را تایید می‌کند. از نتایج دیگر این پژوهش می‌توان به تعیین نقاط مستعد پرخطر و وجود گسل‌های جدید برای راهبرد‌سازی توسعۀ شهری و عمرانی  از نظر لرزه‌خیزی و مورفوتکتونیک در آینده استفاده کرد.

Hydro morphotectonic and seismic hazards of Badakhshan region of Afghanistan

Natural hazards tectonic activity (including earthquakes) is a necessity for landform changes in geomorphology. Changes in tectonics and faults add to the importance of seismicity, the local distribution of earthquakes in location, time, and magnitude, and the measurement of the frequency of earthquakes and seismicity. This study aims to investigate the hydromorphological, hydromorphotectonic, active seismic evidence, and associated hazards in the Badakhshan region of northeastern Afghanistan. Morphotectonics of the North Badakhshan fault zone is one of the most important seismic structures in northeastern Afghanistan, which causes large and small earthquakes on a historical scale and in the complex and fragmented geology of Badakhshan. In this study, the morphotectonic indices and seismicity catalog of the Badakhshan region were used. Different software has been used in the research method. Hydromorphological, Landsat 8 and Quickbird satellite images and identification of lines (waterways and faults) from Global Mapper, GIS and digital model software of 12.5 meters and in morphotectonic field of geomorphic indicators, in the field of index Morphotectonics and seismicity catalog (19002011) EMME with updates from 20112021 and finally zoning was used to prepare the hazard map. Results show that based on hydromorphological, rectangular drainage network and based on the morphotectonic index, the eastern and northern regions of the Badakhshan region are mountainous and Vshaped valleys and active with evidence of triangular shapes in the conic line and eastern regions. North has the most tectonic activity and tilts to the west, Badakhshan seismic catalog with high seismicity and highrisk potential. According to the final map of the eastern, northeastern, and southeastern parts of the region, it is in the highrisk class. Evidence of landforms and linear trends show that the eastwest movement of the Badakhshan region is accompanied by a pressure component in the continenttocontinent collision zone and exactly the opposite point of the North Badakhshan fault shows seismic trends. Therefore, the risk situation in the region is very high. In Badakhshan, the network of waterways is in line with the direction of faults. Based on these data, further innovation of the research explanation is to identify the danger zone with high potential. According to the application of the obtained results can be for urban and civil development and data source of seismic information and geomorphology of the region