حساسیت کرانه‌ای رودخانۀ حاجی‌عرب بویین‌زهرا به فرسایش و افزایش مخاطرات آن

عوامل انسانی و طبیعی سبب خروج رودخانه از حالت تعادل می‌شود. این موضوع، تغییرات فرسایش و رسوبگذاری را در پی دارد. یکی از شکل‌های فرسایش در رودخانه‌ها فرسایش کناره‌ای است که می‌تواند پلان و مورفومتری رودخانه را تغییر دهد و به‌واسطۀ این تغییرات، مخاطرات مختلفی از جمله تغییر مورفومتری کانال و تولید رسوب را در پی داشته باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی پایداری کرانه‌های رودخانۀ حاجی‌عرب در شهرستان بویین‌زهرا در استان قزوین است. بدین منظور از شاخص فرسایش بالقوۀ کرانۀ رود اکلاهما اوزارک (osepi) استفاده شده که یکی از شاخص‌های روش ارزیابی سریع ژئومورفیک (rga) است. با توجه به مورفومتری مجرا و شرایط محیط رودخانه هشت بازه انتخاب شد. پارامترهای موثر در پایداری کرانه‌ها با توجه به شاخص osepi امتیازدهی شدند. بازه‌ها از نظر حساسیت به فرسایش طبقه‌بندی شدند. به‌منظور بررسی پراکندگی داده‌ها و میزان همبستگی آنها از تحلیل‌های آماری استفاده شد. این شاخص اولین بار در ایران روی رودخانۀ حاجی‌عرب به‌کار رفت و نتایج تحقیق نشان داد که ناپایدارترین بازه‌ها تحت تاثیر پارامتر درصد ارتفاع کرانه با زاویۀ بیش از 80 درجه و قوس‌ رود بوده‌اند. همچنین پایداری بسیار زیاد برخی بازه‌ها تحت تاثیر پارامتر پوشش گیاهی و قوس رود است. با توجه به امتیاز نسبی، پوشش گیاهی چوبی حاشیۀ ‌رود در هر دو کرانه، موثرترین عامل در پایداری کرانه‌هاست و سپس قوس رود در کرانۀ چپ و درصد ارتفاع کرانه، قوس رود و رسوبات منفصل به یک اندازه در کرانۀ راست تاثیرگذار بوده‌اند. به‌طور کلی می‌توان گفت در کرانه‌های رودخانۀ حاجی‌عرب وضعیت پایداری متوسط غالب است.

Streambank Sensitivity of Haji arab River to Erosion and It’s risks

Human and natural factors cause the river to be out of equilibrium and this imbalance leads to changes in erosion and sedimentation. One of the forms of erosion in rivers is stream bank erosion which can change the plan and morphometry of the river and due to these changes, various hazards including : Change the morphometry of the channel and produce sediment may happen. Changing in river’s pattern, longitudinal and transvers displacement of the river, occurrence of bank accretion, changing hydrological and geometric characteristics can be the results of change in river’s sedimentation and erosion. Monitoring the variables affecting the stability of bank and stream characteristics can be effective in preserving human life and property also managing the natural environment. In this research the method of Rapid Geomorphic Assessment (RGA) has been used for investigate the stability and morphometric change in Haji Arab river that located in south of Qazvin province. For this purpose were chosen 8 reaches. Field studies and mapping were done from all reaches. The parameters of Oklahoma Ozark Streambank Erosion Potential Index (OSEPI) were scored during the field studies. In this research have been used statistical analyzes. Results show that the unstable stream banks belong to reaches of 1 in left side (down strem) and 7(up stream) in right side also the stable reaches are the reaches of 2(down stream) in left side and reach of 3 in right side. the most effective factor in stability of Haji Arab river’s bank in both sides is riparian woody vegetation after that in left side stream curvature and in the right side Stream Curvature, Percentage of Bank Height with a Bank Angle Greater than 80 o, Unconsolidated Material equally are the most effective factor in stability.