علل وقوع زلزله از نگاه متقدمان دورۀ اسلامی (اواخر قرن دوم تا یازدهم) و کیفیت توجه به ‌مخاطرات آن

گمان غالب بر آن است که مسلمانان نظریۀ «بخارِ تر و خشک» یا «اَبخَرِه و اَدخَنِه» را به‌عنوان عامل وقوع زلزله از ارسطو اخذ کرده‌اند. این نظر خالی از حقیقت نیست، اما آشکارا تلاش‌های دانشمندان دورۀ اسلامی در تبیین زلزله را از طریق ارائۀ نظریه‌های جدید نادیده می‌گیرد. پژوهش پیش ‌رو درصدد یافتن پاسخ این پرسش است که متقدمان دورۀ اسلامی در تبیین عوامل طبیعی وقوع زلزله به‌مثابۀ مخاطرۀ طبیعی چه نوآوری‌هایی داشته‌اند؟ این تحقیق با روش پژوهش تاریخی به جست‌وجوی در آثار دانشمندان اواخر قرن دوم تا قرن یازدهم هجری می‌پردازد و با گردآوری و توصیف داده‌های مکتوب آنها را طبقه‌بندی و تجزیه‌و‌تحلیل می‌کند. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مسلمانان با شرح ‌و بسط، استدلال، تبیین و پذیرش بخارِ تر و خشک و با آگاهی از ضعف این نظریه در پاسخ‌دهی به پرسش‌های مقدرِ خود دربارۀ زلزله، شش نظریۀ دیگر را هم در کنار آن عرضه داشته‌اند. این نظریه‌ها شامل «آبِ باران و بی‌بارانی»،«ریزشِ غارها و گودال‌های بزرگ زیرِ زمین»،«افتادن کوه‌ها، ریزش قلل و دماغۀ ارتفاعات»، «باد روی زمین یا فشار هوا»، «نور (حرارت یا آتش)» و «سقوط شهاب‌سنگ» می‌شود. طرح این نظریه‌های نوآورانه، از استقلال فکری و فلسفی دانشمندان مسلمان در تبیین پدیدۀ زلزله حکایت دارد.

Natural Causes of Earthquake from the Perspective of Precursors of Islamic Era (Late 2nd Century AH to 11th Century AH) and the Quality of Their Attention to Its Hazards

Natural Causes of Earthquake from the Perspective of Precursors of Islamic Era (Late 2nd Century AH to 11th Century AH) and the Quality of Their Attention to Its Hazards Khalilolah Bayat1,*, Fakhredin Ahmadi Danesh Ashtiyani2, Abdorasool Emadi3 1 Ph.D. Candidate, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran (*Corresponding Author. Email: khalilbayat18@gmail.com) 2 Associate Professor, Civil Engineering Department, K. N. Toosi University, Tehran, Iran. 3 Associate Professor, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran Abstract It is broadly asserted that Muslims adopted the HotWet Air & DryHot Air [Arabic ’adkhaneh’: plural of ’dokhān’, lit., ’smoke’ in Arabic and the ’wethot air’ ’abkhareh’: plural of ’bokhār’], theory based on Aristotle’s view to explain earthquakes. Although his view carries some glimmers of truth, highlighting this theory underestimates the efforts made by Islamic scholars to explain earthquakes. This study seeks to find an answer to this question: what innovative theories did the early scientists of the Islamic era employ to explain the natural causes of earthquakes? The historical research methodology is applied to explore the views held by Islamic scientists of the late second century AH to the eleventh century AH. It further analyzes those perspectives through the relevant academic literature. The findings indicate that while developing, discussing, explaining, and acknowledging the theory of HotWet Air & DryHot Air and finding out that the aforementioned theory failed to answer their primary questions on earthquakes, Muslims introduced six other theories in addition to Aristotle’s.