تاب ‏آوری محیطی در برابر مخاطرات سیلاب فروردین 1398 در شهر شیراز با رویکرد منظر، تئوری سیستم ‏ها و مدل Dpsir

منظر از مفاهیم چالش‏برانگیزی است که در دیسیپلین‏ها و در میان متخصصان مختلف به گونه‏های متفاوتی تعبیر شده است. این تفاوت‏ها دامنۀ وسیعی از معانی عینیت‏گرا تا ذهنیت‏گرا یا ترکیبی از این ‏دو را در خود دارد. این مقاله با پذیرفتن تعریف منظر به‌عنوان پدیده‏ای مرکب از عینیت و ذهنیت که مدعی نگاه کل‏نگر و سیستمی است، به ارزیابی تاب‏آوری منظر شیراز می‏پردازد. بسیاری از رویکردها مانند علم سیستم‏های پیچیده، دینامیک و آشوبناک و تاثیرگذاری پدیده‏هایی که اصطلاحاً قوی سیاه نامیده می‏شوند، قائل به دشواری یا عدم قطعیت در مدل‏سازی‏های موجودند. سیستم منظر در این پژوهش با همۀ اجزا و پیچیدگی‏هایش براساس تئوری سیستم، به‌عنوان جعبۀ سیاه در نظر گرفته شد. شهر شیراز برای مورد‏پژوهی با استناد به شواهدی که از سیل فروردین 98 شیراز به‏دست آمد و با استفاده از ترکیب روش aida و مدل dpsir، فرایندهایی در سیستم منظر شناسایی و نسبت تاب‏آوری با سیستم منظر و محیط تبیین شد. در نهایت براساس مشاهدات و مستندنگاری‏ها، 50 مصاحبۀ عمیق با مردم و تحلیل محتوای سه سخنرانی و چهار پنل تخصصی، وضعیت تاب‏آوری شیراز در برابر سیل تحلیل شد. یافته‏های این پژوهش نشان می‏دهد که در کل، با رویکرد کل‏نگر و سیستمی منظر، شهر شیراز در برابر سیل مهیب فروردین 1398 تاب‏آور بوده است. سیل، خسارات جانی و مالی زیادی در پی داشت، اما به ‏تحولات فرهنگی و رفتارهای اجتماعی که در روز رخداد سیل در شیراز اتفاق افتاد، سبب همبستگی و حس تعلق بیشتر مردم به شیراز شد. علاوه‌بر آن فعالیت‏های اجتماعی در کنار دیگر سازمان‏ها و نهادها به بازگشت سریع‏تر سیستم‏های اجتماعی و کالبدی آسیب‏دیده به حالت اول و شرایط پیش از وقوع سیل منجر شد. مشکلات اقتصادی مردم سیل‎‏زده علاوه‌بر حمایت سازمانی و نهادی و دولتی با مشارکت خیرین مرتفع شد. در واقع مزیت تاب‏آوری شیراز، همبستگی اجتماعی و فرهنگی مردم شیراز بود. به زبان دیگر، تاب‏آوری شیراز در برابر سیل فروردین 1398، به لحاظ فیزیکی از نوعی بازگشت به حالت اولیه و به لحاظ اجتماعی، از نوع حرکت به جلو است.