جهت‌گیری سیاست کیفری بر‌مبنای دانش مخاطرات (مطالعۀ موردی: سیل فروردین 1398 در خوزستان و شیراز)

هدف این مقاله، تحلیل جهت‌گیری‌های سیاست کیفری برمبنای دانش مخاطرات و آسیب‌شناسی مقررات کیفری از منظر حمایت‌های پیشگیرانه و جبرانی از عوامل زمینه‌ساز سیل و تشدیدکنندۀ نتایج آن پس از وقوع است. دانش مخاطرات با دغدغۀ تامین سلامت در برابر وقایع احتمالی مخاطره‌آمیز، در علوم جنایی به‌طور عام و سیاست کیفری به‌طور خاص به‌تدریج اهمیت یافته است و قانونگذاران در مقام تدوین قوانین جامع برای آیندگان درصدد مقابله با تهدیدهای احتمالی ناشی از برخی جرایم و وقایع برآمده‌اند. در این زمینه، قانونگذار درصدد بر می‌آید تا با وضع مجازات‌ها، جهت‌گیری‌هایی را ترسیم کند تا از هزینه‌های احتمالی وقایع زیست‌محیطی بر افراد و جوامع بکاهد. بر این اساس، چنانچه دغدغۀ مخاطره‌شناسی، یعنی حفظ و ارتقای سلامت محیط و انسان و تلاش برای مراقبت‌های قبل از وقوع، به حوزۀ سیاست کیفری وارد شود، می‌توان حمایت حداکثری را از انسان‌ و محیط زیست به عمل آورد. وقوع سیلاب‌هایی که بنا به نظر کارشناسان، در اثر عوامل انسانی و اقدامات ضعیف نظارتی، نتایج فاجعه‌بارشان تشدید شده‌، بیش از پیش ضعف مقررات کیفری و سیاست کیفری را نشان داد. سوال اساسی مقاله این است که برمبنای ملاحظات دانش مخاطرات، به چه شکلی و در چه ابعادی می‌توان این دانش را در جرایم زمینه‌ساز وقوع سیلاب‌ و پاسخ‌های کیفری متناسب با این رفتارها لحاظ کرد. روش مقالۀ حاضر کتابخانه‌ای با ابزار توصیفی تحلیلی است. برای این کار، ضمن مطالعۀ منابع مختلف، مثال‌های عملی به‌ویژه در زمینۀ سیلاب اخیر در خوزستان و شیراز بررسی شده است. در نهایت در نتیجۀ آسیب‌شناسی سیاست کیفری برمبنای ملاحظات دانش مخاطرات نشان داده شده که در ابعاد مختلف حقوق کیفری، از جرم‌انگاری رفتارهای مخاطره‌زا گرفته تا پاسخ به این رفتارها و همچنین ترسیم ساختار متناسب با آن، ورود و لحاظ دانش مخاطرات اولویت راهبردی دارد؛ زیرا بنابر مطالعات، در سیلاب‌های رخ‌داده، رفتارها و قصور مسئولان، در تغییر محیط زیست و تصمیم‌گیری نادرست تاثیر اساسی داشته که این رفتارها در مقررات جرم‌انگاری نشده و پاسخ‌های مقبولی برای آن به رسمیت شناخته نشده است. از این‌رو برای اینکه یک سیاست کیفری همزمان کارامد، عادلانه و انسانی باشد، باید در پیش‌بینی و اجرای ضمانت اجراهای کیفری متناسب با تنوع جرایم موثر در وقوع سیل، گوناگونی مجرمان و تفاوت شرایط ارتکاب بزه از انواع و مقادیر مختلف مجازات‌ها بهره جوید و همواره هدف اصلی سیاست کیفری برتر، یعنی برقراری عدالت در جامعه را مدنظر قرار دهد. نتیجۀ دیگر آنکه پاسخ‌های مقررات کیفری باید به‌سمت جبران خسارات بزه‌دیدگان آسیب‌دیده سوق پیدا کند. برخی از آسیب‌های اشخاص و جامعه پس از وقوع سیل رخ می‌دهد و حمایت یا جبران خسارات آنها از بیت‌المال یا صندوق تامین خسارت یا با همکاری دولت و بیمه می‌تواند سیاست کیفری را توانمندتر جلوه‌گر کند. افزون‌بر آن، با توجه به اینکه برخی از زمینه‌های وقوع سیل به‌دلیل نبود محافظت قانونی از بستر رودخانه‌ها صورت می‌گیرد، می‌توان با جلب نظر کارشناسان مخاطره‌شناسی علمی در سیاستگذاری کیفری، قوانین نظام‌مند کیفری را تدوین کرد که هدف آن تقویت کارکرد پیشگیرانه از وقوع چنین حوادثی باشد.

Criminal policy based on Hazards Science

The purpose of this article is to analyze the pathology of criminal policy based on the knowledge of the risks to the pathology of the common areas of this science with criminal law. Knowledge of the dangers of securing health against potentially dangerous events has become increasingly important in criminal sciences in general and criminal policy in particular, and lawmakers seek to address possible threats posed by some crimes as comprehensive laws for future generations. And the events have come. In this regard, the legislator seeks to delineate, with offenses and penalties, directions to reduce the potential costs of environmental offenses to individuals, communities and communities. On this basis, if the concern of risk, namely the preservation and promotion of environmental and human health and the effort to take care of prenatal care, enters into the field of criminal policy, maximum protection for humans and the environment can be achieved. Recently, floods that, according to experts, have been facilitated by human factors and weak regulatory measures, have increasingly demonstrated the weakness of penal regulations and criminal policy. However, based on considerations of knowledge of the risks, to what extent and in what dimensions can this knowledge be considered as the underlying cause of the floods and the criminal responses appropriate to these behaviors? The method of this article is a library with a descriptiveanalytical tool while studying various sources, giving practical examples, especially in the field of recent floods in Khuzestan and Shiraz. Finally, as a result of the pathology of penal policy based on risk knowledge considerations, this discussion has the potential to arise in various aspects of criminal law, from criminalization of risky behaviors to responding to such behaviors as well as outlining the structure appropriate to it. And in terms of knowledge, risk is a strategic priority. Because studies have shown that floods, behaviors and failures by competent authorities to play a key role in changing the environment and lack of proper decisionmaking have been recognized in noncriminal regulations and acceptable responses. Not yet. Therefore, in order for a criminal policy to be efficient, fair and humane at the same time, it is necessary to use different types and amounts of penalties in predicting and enforcing criminal offenses commensurate with the variety of offenses affecting the flood, the variety of offenders and the different conditions of the offense. Consider the core of superior criminal policy, which is to bring justice to society. Another consequence is that criminal response responses should be predicted as compensatory damages to victims affected by the flood. In addition, given the subjective concern of knowledge of hazards in the areas of quality improvement and mitigation of potential threats to humans and the environment in the form of floods, the scientific approach to hazards and its classifications can attract experts in the field of criminal policy. Develop effective systematic penal laws and strengthen their preventive practices.