ردیابی مخاطرات پلایای حوض سلطان با بررسی آشفتگی در میکرولندفرم‌ها

دخالت انسان در تشدید مخاطرات طبیعی مورد توجه محققان است. شناخت واکنش پدیده‌های مورفولوژی نسبت به فعالیت‌های انسان در همۀ پدیده‌ها قابل ردیابی نیست. لندفرم‌های کوچک تغییرات کوتاه‌مدت ناشی از دخالت‌های انسانی را ثبت می‌کنند و به آن واکنش نشان می‌دهند. پلایاها از جمله نواحی‌ای است که می‌توان به‌طور دائمی ‌یا ماهانه تغییرات میکرولندفرم‌ها را ردیابی کرد. پلایاها باقی‌ماندۀ دریاچه‌های بارانی کواترنر هستند که اغلب آنها در حال حاضر حوضه‌های نواحی خشک و نیمه‌خشک را زهکشی می‌کنند. تغییرات مقدار آب ورودی به پلایاها و دخالت‌های انسان، سبب ایجاد تحولات شکل‌زایی در آنها شده که آثار آن در میکرولندفرم‌ها قابل شناسایی است. در این پژوهش تالاب حوض سلطان با مساحتی حدود 330 کیلومتر در شمال استان قم از طریق مدلسازی فراکتالی برای تعیین الگوی حاکم بر میکروفرم‌ها بررسی شد. داده‌های تحقیق از مشاهدات میدانی برداشت شده است. به‌منظور اندازه‌گیری فراکتال‌های هندسی، مشاهدۀ میدانی در بهار 1393 انجام گرفت و 102 میکروفرم رسی در اردیبهشت بعد از بارندگی انتخاب شد. از کل نمونه‌ها 73 میکروفرم‌ که از لحاظ مرزی به‌خوبی توسعه یافته بودند، به‌طور تصادفی انتخاب و ابعاد آنها به‌طور دقیق محاسبه و ترسیم شد. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد که dap محاسبه‌شده براساس مدل فراکتالی محیط – مساحت، مقادیری بین 1.5 تا 2.5 را شامل می‌شود، که گویای شدت تغییر میکروفرم‌های گلی و تمایل آنها به افزایش آشفتگی و بی‌نظمی ‌است. نمودار لگاریتمی مدل فراکتالی نیز نشان می‌دهد، که ارتباط خطی بین لگاریتم محیط و لگاریتم فرم‌های مورد نظر وجود دارد، به‌طوری‌که ضریب همبستگی 2r به‌دست‌آمده بزرگ‌تر از 0.98 است. افزایش آشفتگی در پلایای حوض سلطان حاکی از واکنش آن به دخالت انسان در برداشت منابع معدنی و بی‌نظمی در مقدار آب ورودی است که می‌تواند نتایج مخاطره‌آمیزی را در این بخش از کشورمان ایجاد کند.

Hazards Tracin Hoze Soltan Playa through Investigating Chaos in Microlandforms

Human intervention in intensification of natural hazards is a concern for researchers. Recognizing the response of morphological phenomena to human activities is not traceable in all phenomena. Small landforms could capture shortterm changes caused by human interventions and react to them. Playa are among the areas in which microlandforms changes can be traced monthly or permanently. Playa are the remaining parts of Quaternary rainy lakes which most of them currently drain the arid and semiarid basins. The changes in water content and human interventions have created Morphogenesis changes in playas which are identifiable in microlandforms. In this research, Hoze Soltan with 330 km area in north of Qom Province is studied by Fractal modelling in order to determine the prevailing pattern on microforms. Research data were collected through field observations. In order to measure geometrical fractals, field observation was conducted in spring 2014 and 102 clay microforms were selected in May and October. 73 welldeveloped microforms were selected randomly and their dimensions were calculated and plotted accurately. The results showed that the calculated DAP based on circumferencearea Fractal model includes values from 1.5 to 2.5 which suggests the intensity of clay microforms change and their tendency to the increase of chaos and irregularity. Logarithmic diagram of fractal model also shows that there is a linear relationship between circumference logarithm and landform logarithm, so that the resulted correlation coefficient R2 is larger than 0.98. Increase of chaos in Hoze Soltan playa implies its reaction to human intervention in harvesting mineral resources and irregularity in water content which could create hazardous results in this part of our country.