تبیین مخاطرات ناشی از سیاست‌های ناکارامد خودکفایی بر منابع آبی در ایران

سیاست خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی به‌ویژه محصولات راهبردی، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران در چند دهۀ اخیر بوده است که در پاسخ به مخاطرات امنیت غذایی مورد توجه قرار گرفته است. از‌این‌رو هدف پژوهش حاضر، بررسی مخاطرات ناشی از سیاست‌های ناکارامد خودکفایی در تولید محصولات راهبردی کشاورزی بر منابع آبی و بیان راهبرد مطلوب به‌منظور افزایش امنیت غذایی کشور است. روش تحقیق در این پژوهش، آمیختۀ اکتشافی و مبتنی بر داده‌های فائو بوده و از نرم‌افزارهای excel و gis استفاده شده است. گندم، نماد خودکفایی در بخش کشاورزی کشور، به‌عنوان نمونۀ تحقیق انتخاب و تاثیر آن بر منابع آبی بررسی شده است. برای بررسی وضعیت منابع آبی ایران از داده های مرکز آمار ایران و وزارت نیرو  و نیز جهت برسی تولید، مصرف، واردات و صادرات گندم از داده‌های فائو استفاده شده است. میزان خودکفایی در تولید گندم به وسیله دو فرمول ضریب خودکفایی و وابستگی وارداتی محاسبه شده و آمار سری‌های زمانی تولید و مصرف گندم با استفاده از روش arima مدلسازی شده و تولید و مصرف این محصول راهبردی طی سال‌های 1392 تا 1400 پیش‌بینی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که سیاست خودکفایی در ایران عمدتا با یک نگاه سیاسی پیگیری شده و کمتر به پتانسیل های منابع طبیعی توجه شده است. بنابراین افزایش میزان تولید به ارتقای امنیت غذایی و در نتیجه توسعه پایدار منجر نشده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که سیاست‌های ناکارامد خودکفایی در تولید محصولات راهبردی کشاورزی نه‌‌تنها به اهداف خود نرسیده، بلکه در صورت تاکید بر ادامۀ آنها، مخاطرات جدیدی همچون تخریب منابع طبیعی را به‌همراه خواهد داشت. از آثار شایان توجه این سیاست وضعیت نه‌چندان مطلوب بیشتر دشت‌ها و آبخوان‌های کشور است. ازاین‌رو با توجه به توان‌ محیطی کشور ضرورت دارد سیاست خودکفایی با سیاست تامین پایدار مواد غذایی که متکی بر راهبرد تلفیقی استفادۀ بهینه از منابع داخلی و تامین پایدار مواد غذایی از منابع فرامرزی است، جایگزین شود.

Explaining the Hazards of Inefficient SelfSufficiency Policies on Resources in Iran Water

In this paper we use the exploring technique as one of the integrated research methods. Data has been gathered using library and documentary methods, surfing the internet for national and international scientific databases such as FAO. Focusing on the selfsufficiency policy in agricultural crops and to analyze the impact of this policy on water resources, wheat has been selected. We used data gathered from the statistical consensus and ministry of energy. Also, we used the data of FAO to analyze the production, consumption, imports, exports and the amount of the wheat cultivation in Iran. The self–sufficiency in producing wheat has been calculated by the use of selfSufficiency Ratio Index and the Import Dependency Ratio. We forecasted the amount of production and consumption of wheat by ARIMA time series model. It is found that the selfsufficiency policy in Iran has been introduced just on the basis of political attitudes and not relying on the environment potentials. Therefore, this procedure will not lead to sustainable development and food security. Due to having a unilateral selfsufficiency policy and disregarding other real potentials of products in Iran, the amount of production would be increased while the amount of imports might be limited or prohibited. Because of the increasing production rates without considering the environment potentials and production advantages, we are facing new crises in natural assets including water and soil resources. If this trend continues, environmental hazards will be expanded. Our results imply that selfsufficiency policy did not only achieve its aims to produce strategic food crops, but it had negative effect on the plains and water resources too. If this trend continues, ecologic power will be reduced and natural resources will be destroyed. It is necessary to integrate the policy of selfsufficiency with that of food sustainable supply. It means that selfsufficiency policy should be replaced with environmentally friend and optimum usage of the country resources and supply food from abroad, sustainably.