مدیریت رسانه‌ای مخاطرات ریزگردها؛ با تاکید بر ریزگردهای خوزستان

تاثیر انکارناپذیر رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی، آگاهی‌بخشی و نظارت، آنها را به عاملی محوری در «مدیریت مخاطرات و بحران‌ها» در جوامع معاصر تبدیل کرده است. بی‌تردید پدیدۀ ریزگردها در مناطق مختلف کشور به‌‌ویژه در استان خوزستان از مخاطرات مهم ایران از دهۀ 1380 بوده که با توجه به ساختار اجتماعی استان‌های جنوبی به‌دلیل توجه ناکافی رسانه‌ها، امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران را در معرض مخاطره قرار داده است. این پژوهش با هدف شناخت پوشش رسانه‌ای ریزگردهای خوزستان در خبرگزاری‌های ایرنا و تسنیم، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست درصدد پاسخگویی به این سوال است که رسانه‌های مورد نظر با توجه به اهمیت زیاد در آگاهی‌بخشی، حساسیت‌افزایی، آموزش مردم و نظارت بر مسئولان، «چه اندازه و چگونه» اخبار ریزگردهای خوزستان را پوشش داده‌اند. نتایج این پژوهش می‌تواند به تولید دانش در زمینۀ اطلاع‌رسانی و ارتباطات خطر در حوزۀ نظری و نیز زمینه‌ای برای تولید الگوی مناسب در همین زمینه در عرصه عمل منجر شود. بدین منظور 314 مطلب مرتبط با پدیدۀ ریزگردها در استان خوزستان که به‌صورت تمام‌شماری در چهار تارنمای ذکرشده طی سال 1395 منتشر شده بود با استفاده از روش «تحلیل محتوای مقوله‌ای» بررسی شد. یافته‌ها گویای آن است که بیشتر مطالب انتشاریافته، مربوط به خبرگزاری تسنیم است و کمترین آن به تارنمای جهاد کشاورزی اختصاص دارد. نکتۀ مهم این است که با توجه به اهمیت پدیدۀ ریزگردها در کشور و به‌خصوص مناطق جنوب غربی، خبرگزاری دولتی ایرنا و تارنماهای دو سازمان و وزارتخانۀ مهم دولتی درگیر این مخاطره یعنی «سازمان حفاظت محیط زیست» و «وزارت جهاد کشاورزی» به لحاظ وظیفۀ ذاتی خود در این حوزه، در انجام مسئولیت خود توجه ناکافی و عملکرد ناموفق داشته‌اند. نتایج همچنین بیانگر آن است که در حدود 66 درصد مطالب بحران ریزگردهای خوزستان، به دوره‌های حین و پس از بحران و فقط 33 درصد مطالب ریزگردها در رسانه‌های بررسی‌شده به قبل از بحران یعنی دورۀ مخاطره اختصاص داشته است. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین قالب‌های به‌کار‌رفته در پوشش خبری ریزگردهای خوزستان شامل «خبر» و «مصاحبه» بوده و از «گزارش» کمتر بهره برده شده است. این در حالی است که گزارش در زمینۀ اطلاع‌رسانی از ارزش زیادی برخوردار است و قادر است به‌صورت عمقی پدیده‌ها را بررسی کند و به چرایی و چگونگی آن بپردازد. نکتۀ قوت تارنماهای تحت بررسی آن است که بیشتر اخبار ریزگردها محصول کار خبرنگاران تارنماهای مذکور است که بیانگر جدی تلقی کردن مسئولیت اجتماعی‌شان است.