مخاطرات گستردۀ اجتماعی در بستر مکاتب و اندیشه‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی

مخاطرات گستردۀ اجتماعی شامل گسترۀ وسیعی از مسائل و معضلات است که هر یک می‌تواند بر وجوه مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان و نیز ارزش‌ها و حقوق مختلف تاثیر نامطلوب گذارد. سابقه، پیشینه و ادبیات مربوط به شناسایی مخاطرات در حقوق، در دو قسم تاریخی و معاصر، شایان کاوش و بررسی است. در دورۀ تاریخی می‌توان دو رویکرد سده نوزدهمی و سدۀ بیستمی را به مطالعه نشست. دورکیم به‌عنوان نخستین نظریه‌پرداز این حوزه، در انتقاد از عقاید لومبرزو مبنی بر جبری بودن وقوع جرم و جرم‌گرایی ذاتی مجرم، وقوع جرم را محصول جامعه‌ای دانست که یکی از سازمان‌های آن دچار مشکل شده است. در ادامه و با نگرشی بر عقاید و مکاتب مطرح‌شده در سدۀ بیستم، اندیشه‌ورزان مکتب سوسیالیسم را عقیده بر آن استوار گشت که وقوع جرم محصول نظام سرمایه‌داری و برآمده از بی‌عدالتی‌های اجتماعی و توزیع ناعادلانۀ ثروت است. از این‌روی بر نوعی جبرگرایی اقتصادی در وقوع جرایم باور داشتند. رویکرد شایان توجه بعدی جرم‌شناسی واکنش اجتماعی بود. در این مکتب، نهادهای مبارزه با جرم و نیز کنترل جرم موضوع مطالعه قرار گرفت و دوربین مطالعاتی از بزه‌دیده و مجرم به سمت نهادهای دیگر سوق پیدا کرد و سرانجام جرم‌شناسی رادیکال، در قالبی ایدئولوژیک و اعتقادی، جرم را خارج از مباحث مطروحه در حقوق جزای حاکم بنا نهاد و راه را برای بیان نظریه‌هایی گاه افراطی‌تر، در قرن بیست‌و‌یکم گشود. رویکرد معاصر با نگاهی جدید به مخاطرات، با صراحت و تاکید بیشتر نسبت به آنچه پیشتر مطرح شده بود، در قالب عقاید زمیولوژیست‌ها و با انتقادی جدی از تعریف مضیق و محدود جرم، علت بسیاری از مشکلات، آسیب‌ها و مخاطرات به‌وجودآمده در زندگی بشر را از آن جهت معرفی کرده‌اند که رفتارهای منتهی به مخاطرات، مورد توجه شایسته و بایستۀ حقوق کیفری قرار نگرفته و هیچ‌گاه انگاره جرم، شامل این موارد نبوده است. از این جهت، ایشان را باور بر آن بود تا به‌جای شناخت جرم، باید از شناخت آسیب‌های اجتماعی سخن راند. از این‌روی می‌توان نظریه‌های مطروحه در مکتب یادشده را نمودی بارز از بررسی مخاطرات در حقوق بیان کرد.

extensive social hazards in the transition of schools and ideas of criminal law and criminology

Abstract Widespread social hazards include a wide range of problems and dilemmas that each of them can cause undesirable effects on various aspects of human individual and social life as well as its different values and rights. History, Background and literature of identifying hazards in rights can be explored in two historic and contemporary parts. In historic period, one can study two approaches of nineteenth and twentieth century. As the first theoretician in this field, Durkheim while criticizing Lombroso’s opinions on determinism of crime occurrence and criminal’s inner orientation toward crime, suggested that crime is the product of the societies where one of its organizations is faced with troubles. In the following and with an attitude toward opinions and doctrines raised in twentieth century, socialism theoreticians believed that crime is the result of capitalism, social injustices and unfair distribution of wealth. Hence, they believed in a kind of economic determinism. Another remarkable approach was social reaction criminology. In this doctrine, crime controlling and combating institutions were also discussed and studies were directed from victims and criminals toward the institutions. Ultimately, radical criminology, in an ideological form, established a discussion of crime beyond the debates ruling in criminal law systems and opened a way for more radical views in twenty one century. The contemporary approach with a new point of view toward hazards, by emphasizing more clearly on what was mentioned before under the ideas of gemologists, and by criticizing strongly the limited definition of crime, suggested that the reason of many difficulties and hazards in human life is the behaviors leading to these hazards, behaviors that has never been considered properly in criminal law and has never been criminalized. So, they believed instead of studying crime, the social hazards should be discussed. Hence, the ideas raised by this doctrine can be introduced as a clear example of studying hazards in laws.