بررسی فرایند اطلاع‌رسانی در زلزله‌های دوگانۀ اهر– ورزقان و مخاطرات ناشی از آن

زمین لرزه‌ های 21 مرداد 1391 اهر ورزقان از جمله زلزله‌های دوگانه به‌شمار می‌رود که به‌فاصلۀ 11 دقیقه از هم، اولی با بزرگای 6.2 و دیگری 6.3 ریشتر اتفاق افتاد. این زلزله بیش از 300 کشته و 3000 زخمی بر جای گذاشت. جلوگیری کامل از خسارات و آثار منفی یک زلزله در حال حاضر ممکن نیست، اما کنترل و مدیریت آن به‌گونه ای که خسارات مذکور به حداقل خود کاهش یابد، با استفاده از فرایند مدیریت بحران صحیح امکان‌پذیر است. همچنین عکس این موضوع هم می تواند مصداق پیدا کند؛ بدین معنا که مدیریت نادرست بحران، نه‌تنها می تواند دامنۀ خسارات را افزایش دهد، بلکه ممکن است به مخاطرات ثانویه مثل نارضایتی، اعتراض و بی نظمی اجتماعی، اغتشاش و ... تبدیل شود. به‌همین دلیل اطلاع رسانی در مرحلۀ وقوع بحران و انتشار اخبار دقیق و صحیح از مشخصات یک زلزله و آثار آن در ساعات اولیه، عامل تعیین کننده ای در فرایند مدیریت بحران و جلوگیری از بروز مخاطرات محیطی است.در این مقاله که بر اساس اطلاعات گردآوری‌شدۀ اسنادی و کتابخانه ای و نیز مصاحبه با مسئولان و مدیران در مورد زلزله های دوگانۀ اهر ورزقان تهیه شد، وضعیت اطلاع رسانی رسانه ها و به‌ویژه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان رسانۀ رسمی و ملی، بررسی شد؛ بدین منظور دو بُعد اصلی اطلاع رسانی در حین بحران شامل: «اطلاع‌رسانی از وقوع زلزله و مشخصات آن» و «اطلاع رسانی از آثار زلزله» ارزیابی شده و ضعف‌ها و قوت‌های آن تشریح می‌شود. براساس بررسی های به‌عمل‌آمده در این مقاله نتیجه گیری می شود با اینکه اطلاع رسانی از وقوع زلزله های دوگانۀ اهر ورزقان به‌درستی انجام گرفت که این مورد ناشی از ارتقای عملکرد شبکه های لرزه نگاری و شتاب‌نگاری در کشور است، اما اطلاع رسانی صحیح و سریع از آثار زلزله همچنان دچار نقصان است. یکی دیگر از نتایج این پژوهش مبین آن است که رسانه های محلی عملکرد مطلوب تری در پوشش خبری زلزلۀ مذکور در مقایسه با رسانۀ ملی داشتند و عدم اطلاع رسانی کامل رسانۀ ملی از این واقعه، عرصه را برای فعالیت رسانه های غیررسمی و بیگانه و بروز شایعات هموار ساخت.