بررسی وضعیت تولید علم ایران در نمایه استنادی علوم پس از انقلاب اسلامی (1980-2016) و عملکرد آن در عرصه علم جهانی

هدف: هدف از این پژوهش بررسی وضعیت تولید علم ایران در حوزه علوم طی سال‌ها پس از انقلاب اسلامی و مقایسه آن با وضعیت تولید علم جهان، همچنین تعیین سهم ایران از تولید علم جهان در حوزه علوم و هر یک از رشته‌های زیرمجموعه آن (شاخه‌های 22گانه علوم) در کشور در همین مدت است.روش‌شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی علم‌سنجی است. جامعه مورد پژوهش شامل کلیه تولیدات علمی نمایه‌شده ایران و جهان در نمایه استنادی علوم (sci) در سال‌های 2016-1980 بوده است. تعداد کل تولیدات علمی ایران در حوزه علوم طی دوره مورد مطالعه 267626 مدرک و تعداد کل تولیدات علمی جهان در همین مدت به میزان 40297747 مدرک است که به شیوه سرشماری تمامی آنها مورد مطالعه قرار گرفتند.    یافته‌ها: نتایج بررسی شاخص  yiکه به وضعیت شاخه‌های مختلف علوم در یک کشور می‌پردازد نشان داد که به‌ترتیب شاخه‌های شیمی (با 95.‌‌‌‌16 درصد کل تولید علم ایران)، پزشکی بالینی (با 84.‌‌‌‌14 درصد کل تولید علم ایران)، مهندسی (با 80.‌‌‌‌12 درصد کل تولید علم ایران)، فیزیک (با 7.‌‌‌‌8 درصد کل تولید علم ایران) و علوم مواد (با 20.‌‌‌‌7 درصد کل تولید علم ایران) در بین شاخه‌های 22گانه عملکرد بهتری نسبت به دیگر شاخه‌ها داشته‌اند و این 5 شاخه بیشترین سهم را از تولید علم ایران به خود اختصاص داده‌اند. شاخص xi که به بررسی وضعیت سهم یک کشور از تولید علم جهان در هر یک از شاخه‌های مختلف علوم می‌پردازد نیز نشان داد که به‌ترتیب شاخه ریاضیات (66.‌‌‌‌0 درصد)، مهندسی (63.‌‌‌‌0 درصد)، شیمی (57.‌‌‌‌0 درصد) و علوم کشاورزی (53.‌‌‌‌0 درصد) بالای 50.‌‌‌‌0 درصد بوده و در سایر حوزه‌ها کمتر از 50.‌‌‌‌0 درصد بوده است. نتایج شاخص فقر علمی (sx) که برای محاسبه عملکرد نسبی کشورها با توجه به درصد جمعیت آن کشور از کل جمعیت جهان به کار می‌رود نشان داد که در سال‌های 19802009 وضعیت ایران در تک‌تک شاخه‌های موضوعی بیست و دوگانه زیر خط فقر علمی (زیر یک درصد) بوده است؛ اما از سال 2009 به بعد به بالای 1 درصد رسیده و درواقع بالای خط فقر علمی قرار گرفته است و حتی در برخی حوزه‌ها به بالای 2 درصد رسیده است. بررسی این شاخص در تمام حوزه‌ها در کشور از سال 1980 2016 نیز نشان داد که این شاخص از 19.‌‌‌‌1 درصد در سال 2009 به حدود 2 درصد (99.‌‌‌‌1 درصد) در سال 2016 رسیده است.نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد به دلیل ماهیت و مزایای اشتراک‌گذاری داده‌های پژوهشی در تولید علم و توجه جوامع علمی به این پدیده، در آینده‌ای نزدیک شاهد تمایل بیشتر پژوهشگران و جوامع علمی به اشتراک‌گذاری داده‌های پژوهشی در جهان و توجه بیشتر به الزامات فنی، فرهنگی و ساختاری مورد نیاز توسط ذی‌نفعان این حوزه باشیم.

Studying the Status of Scientific Production of Iran in Science Citation Index after the Islamic Revolution (19802016) and its Global Performance

Purpose: This research aimed to investigate the status of research production of Iran in the field of science sicne the Islamic Revolution and comparing it with the world scientific production as well as to identify the contribution of Iran in production of world research publications in the field of science and its subdisciplines (the 22 branches of science) during this period.Methodology: This research is an applied bibliometric study. The research population included all of the indexed scientific outputs of Iran and the world in the Science Citation Index (SCI) during 19802016. The total number of scientific productions of Iran in the field of science during the studied period was 267626 items and the total number of scientific productions of the world at the same time was 40297747 items, all of which were censusbased.Findings: The results of the Yi index, which examines the status of different branches of science in a country, showed that the fields of chemistry (with 16.95%  of the total scientific production of Iran), clinical medicine (with 14.84% of   the total scientific production of Iran), engineering (with 12.80%), physics (with 8.7%) and material sciences (with 7.20%) have had better performance among twentytwo branches of science and these five categories have been the largest contributors in science production of Iran. Xi index which examines the global contribution of a country in various scientific fields showed that mathematics (0.66%), engineering (0.63%), chemistry (0.57%) and agriculture (0.53%) had higher rate than Xi of 0.05%, respectively. Other fields had lower Xi than 0.5%. Sx or scientific poverty index which examines the relative performance of countries according to the percentage of the country’s population from the entire world population, showed that, Iran’s situation in each of the twentytwo subject areas was below the scientific poverty line (below one percent) during 19802009, but since 2009, it has risen to over 1 percent, and has actually risen above the poverty line, and even exceeded 2 percent in some areas. The examination of the index in all areas in the country from 1980 to 2016 also showed that the index reached 1.19 percent in 2009 to about 2 percent (1.99 percent) in 2016.Conclusion: Improving the status of science production indicators of Iran in the fourth decade after the Islamic Revolution has improved the status of various indicators of scientometrics and this improvement in performance has led to the passage of the poverty line in Iran. Therefore, the per capita production of Iranian science from world science production reached 1.11 percent in 2009 to 1.86 percent in 2016. By the end of 2016, about two percent of the total production of world science (indexed in SCI) was produced by Iranian researchers.