مطالعۀ شدت استناد به پروانه‌های ثبت اختراع در مقالات مجلات شیمی ایران

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی میزان استناد مقالات حوزۀ شیمی ایران به پروانه‌های ثبت اختراع در فاصلۀ سال‌های 13811390 برای نشریات فارسی و 20022011 برای نشریات انگلیسی‌زبان است. روش‌شناسی: پژوهش حاضر از نوع کاربردی علم‌سنجی است که با روش‌های کتابخانه‌ای و تحلیل استنادی و با تاکید بر مطالعۀ روابط استنادی معکوس انجام شده است. جامعۀ پژوهش را کلیۀ مقالات تمام متن علمی‌پژوهشی حوزۀ شیمی ایران، نمایه‌شده در بانک اطلاعات نشریات کشور و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، به زبان فارسی، بین سال‌های 1381 تا 1390 و زبان انگلیسی بین سال‌های 2002 تا 2011 تشکیل می‌دهد که درمجموع، 3268 عنوان بوده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌های پژوهش با استفاده از آزمون‌های آماری مجذور کا (chisquare test) و رسم نمودارهای پراکندگی با استفاده از نرم‌افزارهای اس.پی.اس.اس. و اکسل صورت گرفته است.         یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که رشد مقالات ایرانی حوزۀ شیمی و همچنین فهرست ارجاعات مقالات این حوزه، در طول دورۀ موردبررسی از رابطه نمایی مثبت تبعیت کرده است. از دیگر یافته‌های پژوهش، این است که با وجود رشد زیاد مقالات و فهرست ارجاعات مقالات این حوزه، میزان استناد مقالات به پروانه‌های ثبت اختراع در طول سال‌های موردبررسی، تغییر محسوسی نکرده است. در بررسی رابطۀ بین حوزۀ موضوعی و میزان استناد به پروانه‌های ثبت اختراع نیز مشخص شد که در حوزۀ مهندسی شیمی، بیشتر از حوزۀ شیمی به این دسته از منابع استناد شده است. مقایسۀ میزان استناد به پروانه‌های ثبت اختراع در مقالات ایرانی نمایه‌شده در آی.اس.آی با مقالات ایرانی غیر آی.اس.آی حوزۀ شیمی نیز نشان‌دهندۀ این است که مقالاتی که در آی.اس.آی نمایه نشده‌اند، بیشتر از مقالات نمایه‌شده در آی.اس.آی به پروانه‌های ثبت اختراع استناد کرده‌اند. یافته‌های پژوهش همچنین حاکی از این است که پژوهشگران ایرانی در 80درصد موارد به پروانه‌های ثبت اختراع آمریکا استناد نموده‌اند. نتیجه‌گیری: رشد نامحسوس استناد به پروانه‌های ثبت اختراع در مقالات حوزۀ شیمی کشور، نشانه‌ای از وجود پیوند ضعیف بین علم و فناوری در این حوزه است که ممکن است به دلایل مختلف، از جمله عدم توجه به کاربردی نمودن نتایج پژوهش‌های علمی شکل گرفته باشد. مطالعۀ وضعیت موجود به‌منظور ارائۀ راهکارهای مناسب برای تقویت تعامل بین جوامع علمی و صنعتی می‌تواند به توسعۀ قلمرو علم و فناوری کمک کند و در سیاست‌گذاری‌های مربوطه مفید واقع گردد.