تکوین مفهوم انسان فرّه‌مند دیانت زرتشتی به انسان کامل از منظر اسماعیلیه

در متون دینی زرتشتی، انتقال فرّه ایزدی و پادشاهی از شاهی به شاه دیگر، سلسله‌ای از انسان‌های فرّه‌مند را پدید آورد که به واسطه همان فرّه، وظیفه سرپرستی خلق و تصرف در امور آنها و برقراری نور در سراسر هستی را عهده‌دار شدند. بعد از فتح ایران توسط مسلمانان، فرّه ایزدی بار دیگر با حفظ صورت‌بندی‌های گفتمانی خود، در متون مختلف نمود تازه‌ای پیدا کرد. در مذهب اسماعیلیه بنا به شرایط زمانی و مکانی، سلسله‌ای از انسان‌های کامل تشکیل شدند که آنها نیز وظایفی مشابه با انسان‌های فرّه‌مند، یعنی وظیفه حفظ و نگهداری مردم را از خطر گمراهی بر عهده داشتند. با این نظر و با توجه ‌به وجود عناصر الهیاتی در گفتمان فرّه ایزدی که بر مبنای آن حاکمان با برخورداری از تایید اهوره‌مزدا و با داشتن گونه‌ای «ولایت» و خاصیت آیینگی، فیض اهوره‌مزدا را به مردم انتقال دادند؛ این مسئله را می‌توان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اشتراک نظر در گفتمان فرّه ایزدی و بحث ولایت و انسان کامل در ادبیات جهان اسلام به ‌حساب آورد. به ‌این ‌ترتیب تکوین و سیر تطور مفهومی تدریجی در نظریه ولایت و انسان کامل و پیوند آن میان حکمت خسروانی و عرفان ایرانی تا قرن هفتم هجری در زمینه حاکمیت سیاسی در ایران پدید آمد.این مقاله با روش تطبیقی، در پی بررسی و تحلیل این دو جریان دینی - عرفانی ایرانی و اسلامی است تا پرده از شباهت‌ها و اختلاف‌های این دو جریان بردارد.

development of the zoroastrian concept of farrah-holding human into the ismaili notion of the perfect human

in zoroastrian scriptures, the transfer of the divine (īzadī) farrah from one king to another created a chain of farrah-holding humans who, through this farrah, undertook the guardianship of the people, the administration of their affairs, and the establishment of light throughout the universe. when muslims conquered iran, the divine farrah retained its discursive formulation but found new expressions in various texts. in ismailism, given the unique temporal and spatial circumstances, a chain of perfect humans emerged with responsibilities similar to those of farrah-holding humans, namely protecting people against misguidance. considering the theological elements in the discourse of divine farrah—where rulers, confirmed by ahura mazda, exercised a kind of guardianship (wilāya) and ritualistic character, transferring ahura mazda’s grace to the people—this issue represents a major commonality between the farrah discourse and the concepts of guardianship and perfect humans in islamic literature. thus, there was a gradual conceptual development of the theory of guardianship and the perfect human, connecting the ancient persian (khusruwānī) wisdom and iranian mystics up to the seventh century ah regarding political rule in iran. using the comparative method, this article analyzes the iranian and islamic religious-mystical strands to unveil their similarities and differences