آیین مهر و میترائیسم: منشا روشن یا بریکولاژ مذهبی

آیین مهر یکی از مذاهب دیرینه و شناخته‌شدۀ ایران باستان است. آثار و شواهد برجای‌ماندۀ این آیین، گستردگی از شرق تا غرب قلمرو آن را نشان می‌دهد؛ از این‌رو در دو سده پسین، همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه‌های مختلف علمی قرار گرفته است. نبود منابع مستند و شواهد تجربی قاطع موجب شده است پژوهشگران فرضیه‌های متفاوتی در زمینه زادگاه آیین مهر و شیوۀ انتقال آن به دیگر مناطق ارائه دهند که هرکدام نیازمند تامل و بررسی فراوان است. نوشتار حاضر همه فرضیه‌های ارائه‌شدۀ پژوهشگران این حوزه، افزون بر شواهد ابتدایی موجود و در ارتباط با آیین مهر را بررسی می‌کند. موارد نام‌برده برای دست‌یابی به پاسخی روشن و یافتن خانه بدوی مهرپرستی نقش بسزایی دارد. مشخص‌شدن زادگاه این آیین می‌تواند سرچشمۀ نخستین مهرپرستی یا میترائیسم غربی را آشکار کند که بی‌ارتباط با گونه شرقی آن نیست. در این مسیر با سه گروه از شواهد یا مدارک شامل گواهی‌های تاریخی، شواهد باستان‌شناختی و نظریه‌ها روبرو هستیم. با بررسی و تکیه بر آنها می‌توان منشا آیین مهر را به اقوام هندواروپایی ساکن در شرق باستان نسبت داد که پس از آمیختن با فرهنگ پارسی به‌ صورت یک بریکولاژ مذهبی به سمت غرب روانه شده، در مسیر خود فرهنگ‌های مختلف را اکتساب کرده و سرانجام به شکل میترائیسم شناخته‌شده غربی در امپراتوری روم به حیات خود ادامه داده است.

the cult of mithras and mithraism: a clear-cut origin or a religious bricolage

the cult of mithras (mihr) is an ancient religion that originated in iran. evidence of this cult’s presence can be found across its historical realm, from east to west. over the past two decades, scholars from various fields have focused on this cult. due to the lack of documented sources and conclusive empirical evidence, researchers have proposed different hypotheses about the cult’s origins and its spread to other regions, each meriting investigation. this article examines these hypotheses alongside the existing evidence related to the cult of mithras. understanding the origin of this cult is crucial for revealing the roots of western mithraism, which is undoubtedly connected to its eastern counterpart. to achieve this, we consider three types of evidence: historical, archaeological, and theoretical. by analyzing these sources, we can trace the origin of the cult of mithras to indo-european ethnicities in eastern antiquity. these groups, after merging with persian culture, moved westward, forming a religious bricolage. along the way, they absorbed various cultural influences, eventually developing into the recognized form of western mithraism.