بررسی تطبیقی دهیانه و مراقبه در سنت بودایی و عرفان اسلامی با تاکید بر مهایانه و طریقه کبرویه

«مراقبه» یکی از مشترکات عرفان بودایی و عرفان اسلامی است که در دین بودایی «دهیانه» یا «جهانه» نام دارد. «مراقبه» در عرفان اسلامی از لوازم ضروری سلوک و از ارکان عرفان عملی به شمار می‌آید که از طریق خلوت‌‌نشینی و ذکر و البته با شرایطی خاص انجام می‌شود. در عرفان بودایی نیز از دیرباز «دهیانه» برای تمرین تمرکز و پاک‌کردن ذهن به کار گرفته می‌شد تا شخص به آرامش و درنهایت رهایی برسد. از این نظر «دهیانه» از مهم‌ترین مراسم عبادی بوداییان به شمار می‌رود. با ورود فرهنگ‌ها و آیین‌های مختف در سال‌های اخیر به سرزمین ما و تبلیغات گسترده در این زمینه، از جمله مراقبه که با نام مدیتیشن طرح می‌شود، اهمیت بررسی این مسئله بیشتر به نظر می‌آید. به نظر می‌رسد وجوه تفاوت و تشابه فراوانی میان جنبه‌های مختلف مراقبه و دهیانه وجود دارد. این مقاله با روش تحلیلی به بررسیِ تطبیقیِ مفهوم، نیز چیستی و چگونگی اهداف و روش‌های دو آموزۀ «مراقبه» در عرفان اسلامی با تاکید بر طریقه کبرویه و «دهیانه» در عرفان بودایی با تاکید بر مهایانه می‌پردازد.

a comparative study of dhyana (meditation) in buddhism and islamic mysticism with a focus on mahayana and the kubrawiya order

meditation is a shared concept in both buddhist mysticism and islamic mysticism, where it is referred to as dhyana or jhana. in islamic mysticism, meditation holds a crucial role in the journey of mysticism and is a fundamental tenet of practical mysticism, involving seclusion and dhikr under specific conditions. similarly, in buddhist mysticism, dhyana has long been employed for the cultivation of concentration and mental purification, aiming at attaining peace and liberation. consequently, dhyana stands out as the primary ritualistic practice for buddhists.with the influx of various cultures and rituals into our society in recent years, including the widespread propagation of meditation, the significance of this practice has grown. this article employs an analytical approach to conduct a comparative study of the concept, nature, methods, objectives, and practices of meditation in islamic mysticism, particularly within the kubrawiya order, and dhyana in buddhist mysticism, specifically in mahayana. through this exploration, we aim to uncover both the similarities and differences that exist among the diverse dimensions of meditation and dhyana.