«اتحاد مفهومی صفات الاهی» در آموزه‌های اسلامی: بررسی دیدگاه ابن‌سینا

در تاریخ تفکر بشری هیچ مسئله بنیادینی به اندازه شناخت خدا، که جز به واسطه صفاتش مقدور نیست، بشر را به اندیشه وادار نکرده، و پاسخ به آن مطالبه‌ای جدی از متفکران هر عصر، خصوصاً فلاسفه، بوده است. در فکر فلسفی اسلامی نیز، اندیشهٔ ابن‌سینا که به عنوان تاثیرگذارترین و پایدارترین اندیشه‌ها در حوزه فلسفه، تحولات فکری عمیقی را پس از خود سبب شده، از امتیازات ویژه‌ای در این زمینه برخوردار است. در این نوشتار می‌کوشیم با الگو قراردادن این فکر فلسفی در جغرافیای فکر شیعه، چگونگی رابطه هندسه آرای ابن‌سینا در محورهای اساسی بحث اسماء و صفات الاهی، یعنی «عینیت ذات و صفات»، را با نظریه اختصاصی وی، یعنی «اتحاد مفهومی صفات» تبیین کنیم. یافته نهایی پژوهش این است که در نظرگاه ابن‌سینا، «عینیت صفات با ذات» در حقیقت پایه و سنگ بنای نظریه «اتّحاد مفهومی صفات» بوده و ملازمه بین هر دو عنوان ضروری است؛ لذا ابن‌سینا بر اساس فهم دقیق از «عینیت ذات و صفات» و به دنبال آن، این نظریه اختصاصی خود را در «اتّحاد مفهومی صفات» مطرح کرده و برخلاف تصور مخالفان و منتقدان، آن را به کمک دلایل و بیان‌های متعددی، تشریح و مستدل کرده است.

Conceptual Unity of Divine Attributes in Islamic Teachings: A Study of Ibn Sina’s View

In the history of human thought, no fundamental issue has compelled man to ponder as much as the cognition of God, which is impossible except through His attributes, and the answer to which has been a serious demand of thinkers of every age, especially philosophers. In Islamic philosophy, Ibn Sina’s thought, which as the most influential and stable ideas in the field of philosophy has caused profound intellectual changes, has special advantages in this regard. In the present article, by modeling his philosophical opinions in the space of Shiite thought, we explain how Ibn Sina’s views on the basic issues of divine names and attributes i.e. identity of attributes with essence, are related to his specific theory i.e. conceptual unity of attributes. The research finding is that according to Ibn Sina’s view, the identity of attributes with essence is in fact the basis of the theory of conceptual unity of attributes and the connection between the two subjects is essential. Therefore, Ibn Sina, based on a precise understanding of the identity of attributes with essence, proposed his own theory on the conceptual unity of attributes and, contrary to the opinion of opponents and critics, explained and proved it with various arguments and statements.