توحید یا ثنویت؟ بررسی شبهات مطرح‌شده در کتاب گزارش گمان‌شکن

گزارش گمان‌شکن از آثار الاهیاتی زردشتی است که مولف آن، مردان فرخ، پسر اورمزد داد، ضمن بیان اصول دین زردشتی شبهاتی را درباره باورهای اسلامی، یهودی، مسیحی و مانوی مطرح می‌کند. مهم‌ترین مسئله، از نظرگاه مردان فرخ، مسئلۀ یکی‌پنداشتن منشا خیر و شر است که پیوند نزدیکی با مبحث توحید دارد. از این‌رو مولف فقراتی را از منابع ادیان ابراهیمی در این باره نقل و نقد می‌کند. در واقع، نویسندۀ گزارش می‌کوشد اثبات کند که خیر و شر نمی‌توانند از یک منشا صادر شده باشند. لذا خداوند پیش از خلقتِ عالم، حریفی معارض داشته که مسئول شرور عالم است. مردان فرخ دو برهان کلی برای اثبات وجود این حریف اقامه می‌کند: نخست اینکه، اگر برای ایزد حریفی نبود، اساساً آفرینش عملی لغو می‌شد؛ و دوم اینکه، از وجود نیکی و بدی در جهان می‌توان به وجود دو گوهر پی برد، چراکه نمی‌توان دو اثر متعارض را به جوهری واحد نسبت داد. پس به باور او، علت آفرینش یورش این حریف به جهان روشنی بوده است و فقط با این فرضیه می‌توان خلقت را توجیه کرد و آن را فعلی حکیمانه دانست. در غیر این صورت باید به سه پرسش پاسخ داد: نخست، نسبت شرور با حکمت الاهی چیست؟ که در ذیل آن مبحث نبوت نیز جای می‌گیرد. دوم، نسبت شرور با عدل الاهی چیست؟ سوم، چگونه می‌توان اوصاف متعارض به یک ایزد نسبت داد؟

Monotheism or Bitheism? A Consideration of Objections in the Book Shikandgumanig Vizar

Shikandgumanig Vizar is a Zoroastrian theological work written by MardanFarrukh, the son of UrmuzdDad. The book outlines the principles of Zoroastrianism and then cast doubts about certain Islamic, Jewish, Christian, and Manichaean doctrines. The main problem, according to MardanFarrukh, is that of identification of the origins of the good and the evil, which is closely associated with the problem of monotheism. Thus, the author cites and then criticizes passages from the sources of Abrahamic religions. In fact, the author tries to show that the good and the evil cannot possibly issue from one and the same origin. Thus, prior to the creation of the world, Yazata (or God) had a combative rival responsible for the evil in the world. MardanFarrukh presents two general arguments for the existence of such a rival. First: if Yazata had no rival, then the creation of the world would be purposeless; and second: the existence of the good and the bad in the world is evidence of the existence of two essences, since two conflicting effects cannot be attributed to one and the same substance. In his view, the world was created because the rival had invaded in the illuminated world. Thus, the creation of the world can only be justified and be deemed wise if this thesis is true. Otherwise, we need to answer three questions: first, what is the relation between evils and divine wisdom? The issue of prophethood arises under this question. Second, what is the relation between evils and divine justice? And third, how could conflicting attributes be ascribed to one and the same Yazata?