تحلیل سپهر نشانه‌ای شعر «در آستانه»‌ احمد شاملو بر اساس نظریۀ یوری لوتمان

«سپهر نشانه‌ای» اصطلاحی ابداعی در نظریۀ یوری لوتمان است و بر فضای انتزاعی محصوری دلالت دارد که نشانه‌ها تنها درون آن معنا می‌یابند. آنچه درون مرزهای این سپهر قرار می‌گیرد واجد فرهنگ و نظم درونی است و خارج از آن فضای فرانشانه‌ای یا غیرنشانه‌ای را تشکیل می‌دهد که دچار بی‌نظمی و آشوب است و نشانه-معناشناسی در آن تعریف‌پذیر نیست. لوتمان معتقد است بر اثر سازوکارهایی همچون طرد و جذب در مرزها، سپهر نشانه‌ای همواره در حال تغییر است. «در آستانه» از احمد شاملو شعر بلندی است که در اواخر عمر او سروده شده است و جمع‌بندی فلسفی و اعتقادی او را در خصوص زندگی، مرگ و وضعیت پس از مرگ در خود جای داده است. در مقالة حاضر با به‌کارگیری نظریة نشانه‌شناسی فرهنگی لوتمان به تحلیل سپهر نشانه‌ای این اثر پرداخته شده است. تحلیل‌های انجام شده نشان می‌دهد شاملو عناصر متافیزیکی را از سپهر نشانه‌ای طرد کرده، مرز تمایز خود با طبیعتِ غیرانسانی را پررنگ نموده و با تهی کردن سپهر نشانه‌ای از عناصر طبیعی و فراطبیعی، میدان را برای محوریت یافتن نقش انسان و برجسته نمودن جایگاه او مهیا کرده است.

reading ahmad shamlou’s “dar astaneh” in light of yuri lotman’s notion of the semiosphere

yuri lotman’s ‘semiosphere’ refers to an abstract enclosed space in which signs possess their meaning. what is placed within the boundaries of this sphere possesses culture and internal order. on the other hand, the outside is an extra symbolic or non-symbolic disordered and chaotic space in which the semiotics cannot be defined. lotman believes that the semiosphere is in constant change due to mechanisms such as exclusion and absorption at the borders. shamlou’s “dar astaneh” is a long poem, written in the late stages of his life, which summarises his philosophical and religious views regarding life, death, and the afterlife. this article employs lotman's theory of cultural semiotics to analyse the semiosphere of the poem. the analysis concludes that shamlou excludes metaphysical elements from the semiosphere, highlights distinctions between humnan and non-human natures, and celebrates human centrality.