تقابل ایدئولوژیک شاملو با گفتمان غالب در شعر «با چشم‌ها»

موضوع این مطالعه بررسی شعر «با چشم‌ها» براساس نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و هدف آن تحلیل ابعاد ایدئولوژیک شعر و ایدئولوژی شاملو در رابطه ‌با ساختارهاست. مسئلۀ تحقیق، مختصات درون‌متنی و برون‌متنی تصاویر، متغیرهای خرد و کلان تاثیرگذار بر تصاویر و رابطۀ متن و تولیدکنندۀ آن با جامعه است. روش‌ تحقیق با استناد به نظریۀ فرکلاف طراحی شد و با توجه به ایدئولوژی، ابعاد بلاغی- زبانی تصاویر در سطح «توصیف»، بافت موقعیتی تصاویر در سطح «تفسیر» و رابطۀ ساختار با تصاویر در سطح «تبیین» تحلیل شد. براساس نتایج، با تحلیل بلاغی، عناصر تصویرساز شعر و ارزش بلاغی تصاویر و با تحلیل زبانی، ارزش‌های زبانی متن آشکار شد. بافت موقعیتی تصاویر شامل بافت متنی، مشارکان فرایند، کنش‌های گفتمانی و بینامتنیت است. مهمترین عامل ساختاری تصاویر، اوضاع سیاسی-اجتماعی و اقتصادی جامعه است. کارکرد ایدئولوژیک تصاویر، «غیرطبیعی‌سازی وضعیت جامعه و مشروعیت‌زدایی از گفتمان انقلاب سفید» و «طبیعی‌سازی و مشروع‌سازی گفتمان جایگزین» است. شعر صحنۀ تقابل ایدئولوژی روشن‌فکری مخالف با ایدئولوژی رسمی غالب است. کنش ایدئولوژیک شاملو نوعی خلّاقیت ایدئولوژیک مبنی بر استفاده از گفتمان رسمی برای نقد و تخریب ایدئولوژی آن و هدف او جایگزین‌سازی و هژمون‌سازی ایدئولوژی خود است، ولی به‌ دلیل هژمونی گفتمان غالب و فراوانی مشارکان آن موفق نمی‌شود.

shamlou and the dominant discourse in “ba chashm-ha”: an ideological confrontation

for many years, philosophers have studied methods of epistemology through different approaches. the challenges in this area mainly focus on the question of the nature of the subject and object as well as their relation. these issues have led to two general but diverse movements: idealism and realism. deconstruction, like its predecessor, structuralism, is essentially epistemological. structuralists conceptualised ‘structure’ in such a ways as to go beyond the subject and object duality. deconstruction, positively and negatively, established deep bonds with structuralism. this study interprets this relation and argues that structure in structuralism is transformed into textuality in deconstruction. the difference is that the text is not as rigid as a structure and continues to exist as a flux. the constant evolution of the text as a whole eliminates the subject and object duality. in this way, the concept of text acts as a bridge between linguistics and ontology. when derrida discusses the text, he means any kind of being. this kind of being includes both concepts and objects. derrida’s interpretation of language can be linked to the epistemological and ontological functions of language.