شعریت و آفاق آن در داستان: خوانش فرهنگی شرق بنفشه

یوری لوتمان در بازاندیشی مفهوم «شعریت» رومن یاکوبسن، آن را برآیند نهایی گفتگویی نشانه‌شناختی میان مجموعه‌ای از عناصرزبانی و فرازبانی دانست که تقلیل پذیر به عناصری که یکسره در روساخت متن دیده می‌شوند و به آن نمایش شعری می‌دهند نیست، بلکه موجودیتی ژرف ساختی دارد و تجسم ظرفیت‌هایی است که شعر را از هویت مرسوم آن فرا می‌برد و به ساحاتی پیوند می‌زند که وظایف تازه‌ای را برای آن تعریف می‌کنند. این دیدگاه زمینۀ تحولی گسترده را پدید آورد که از نخستین نتایج آن آزاد کردن «شعریت» از انحصار شعر و تسری آن به عرصۀ نثر بود. از اینجاست که می‌توان از شعریت داستان سخن گفت که با به کار گرفتن ظرفیت‌های شعر در داستان، قابلیت‌های بسیار بدیعی برای آن فراهم می‌آورد، ضمن آنکه بازنمایی این بدایع، مرزهای شعر و نثر را برای همیشه جابه جا می‌کند. مقالۀ حاضر ضمن تاکید بر تقابل «شعریت» و «شاعرانگی»، به استناد داستان کوتاه شرق بنفشه نوشتۀ شهریار مندنی‌پور، به کاوش در ظرفیت‌های «شعریت» می‌پردازد و جلوه‌هایی از این ظرفیت را در بازنمایی ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی فرهنگ ایرانی سراغ می‌کند.

poeticity and its functions in fiction: a cultural reading of “shargh-e banafsheh”

in his critical reading of roman jakobson’s “poeticity”, yuri lotman, interpreted the term as the outcome of a semiological dialog between linguistic and extra-linguistic elements which are not reduced to the surface-structural elements. it is in fact a deep-structure component that is potent enough to establish unconventional functions for poetry and reject the traditional distinctions between poetry and prose. this reading of poeticity offers a venure for fictional prose to reflect new horizons. the present article, through differentiating between poeticity and poeticalness in mandanipour’s &shargh-e banafsheh,& looks into a number of salient socio-historical characteristics of iranian culture as depicted in the short story.