تحلیل وضعیت زبان، گویش و لهجه‌های ایران با توجه به اطلاعات ارائه ‌شده در سفرنامه‌های خارجی عصر قاجار

سفرنامه‌نویسان دورۀ قاجار که اغلب اروپایی و عمدتاً از شخصیت‌های برجستۀ علمی و ادبی روزگار خود بودند با ژرف‌نگری در تاریخ ادبیات ایران، زبان‌ها، گویش‎ها و لهجه‌های ایرانی، خط فارسی، کتابخانه‌ها، مراکز علمی و هنری و وضعیت فرهنگی و اجتماعی ایران، اطلاعات ارزشمندی ارائه کرده‌اند؛ تبیین وضعیت زبان‌ها و گویش‌های موجود در دورۀ قاجار، از جملۀ این مسائل است که در این جستار به روش تحلیلی - توصیفی بدان پرداخته شده‌است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد:-سفرنامه‌نویسان به زبان‌ها و گویش‌های رایج دورۀ قاجار، در نواحی مختلفی که لهجة خالص فارسی دارند پرداخته و به لهجه‌های گوش نواز و گوش خراش مناطق ایران و همچنین گویش‌هایی که ریشة باستانی دارند اشاره کرده‌اند. برطبق گزارش آنها، زبان فارسی در دربار قاجار در حاشیه قرار دارد و زبان ترکی رایج است؛ اما در دورة ناصرالدین شاه و  بعد از او زبان فارسی در دربار رواج می‌یابد. زبان ترکی از نظر تعداد گویشوران دومین زبان و گویش مازندرانی در جذب گویشوران مهاجر، توانمندترین گویش آن دوره است.به زبان‌های غیرایرانی: گرجی، ارمنی، عبری، نسطوری و محدوده جغرافیایی آنها اشاره شده است. ریشة برخی از واژه‌های فارسی شناسایی و  تعدادی از واژگان فارسی و اروپایی با هم مقایسه شده ‌است.

analysis of the status of iranian languages, dialects and accents according to the information presentated in the foreign travelogues of the qajar era

travelogues are considered as valid and important documents. the travel writers of the qajar period, who were mostly european and were mainly among the prominent scientific and literary characters of their time, have provided valuable information, with an in-depth look at the history of iranian literature, iranian languages, dialects and accents, persian script, libraries, scientific and artistic centers, and the cultural and social situation of iran. the explanation of the state of languages and dialects in the qajar period is one of the issues, that is investigated in this essay, in an analytical-descriptive way. findings show that the travel writers have discussed about the common languages and dialects of the qajar period and different regions that have a pure persian accent, and have mentioned the “ear-splitting” and “ear-scratching” dialects of iran, as well as, the dialects that have ancient roots. according to their report, the persian language is on the margins in the qajar court and the turkish language is common; but during the period of naser al-din shah and after him, the persian language became popular in the court. turkish language is the second language, based on the number of speakers, and mazandarani dialect is the most powerful dialect in attracting immigrant speakers. non-iranian languages, georgian, armenian, hebrew, nestorian and their geographical range are mentioned in the works in question. the roots of some persian words have been identified, and a number of persian and european words have been compared.