نگاهی تاریخی به صورت‌های بیان وجه اجازه درگیلکی

در گیلکی، چهار صورت زبانی برای بیان وجه اجازه به‌کار می رود: vâhâštǝn، bedâ، benǝ و tânǝstǝn. برخی از این صورت ‌ها بر صدور اجازه و برخی بر درخواست اجازه دلالت دارند. این ابزارها حاصل دستوری‌شدگی صورت‌هایی هستند که در دوره ‌های پیشین زبان ‌های ایرانی، کارکرد واژگانی داشته ‌اند. در این مقاله، روند دستوری ‌شدگی ابزارهای بیان وجه اجازه براساس داده ‌های زبان اوستایی، فارسی باستان، فارسی میانه و متون ادب فارسی بررسی شده‌است. در غالب زبان ‌ها، وجه اجازه یا با دستوری ‌شدگی فعل‌هایی که بر رهاکردن و ترک‌کردن دلالت دارند، بازنمایی می ‌شود یا با دستوری ‌شدگی فعل ‌هایی که بر مفهوم توانایی دلالت دارند و برای بیان احتمال نیز به‌کار می ‌روند. صورت ‌های زبانی vâhâštǝn و bedâ از ریشۀ harz/hard به معنی رهاکردن در دورۀ باستان زبان ‌های ایرانی بازمانده ‌اند. benǝ از مصدر nehan است که علاوه‌بر معنی واژگانی «قراردادن»، در مرحله ای از تحول زبان برای بیان معنی «رهاکردن» به‌کار رفته و سپس، فعل امر آن برای بیان مفهوم اجازه دستوری شده‌است. tânǝstǝn نیز از ریشۀ tav به معنی «توانایی‌داشتن» در زبان ‌های دورۀ باستان است که در سیر تحول، علاوه‌بر مفهوم وجهی توانایی، برای بیان احتمال و اجازه نیز به‌کار رفته‌است.

modal forms for permission in gilaki: a historical approach

in gilaki, four forms are used to express permission: vâhâštǝn, bedâ, benǝ and tânǝstǝn. some of these forms indicate the issuance of permission and some indicate the request for permission. these forms are the result of the grammaticalization of the forms that had lexical functions in the old periods of iranian languages. in this article, the process of grammaticalization of the grams which represent permission has been investigated based on the data from avestan, old persian, middle persian, and persian literary texts. in most languages, permission is represented either through the grammaticalization of verbs that imply abandoning and leaving or through the grammaticalization of verbs that imply the concept of ability and are also used to express probability. in the gilaki, the forms vâhâštǝn and bedâ, from the root harz / hard, which means to leave, survived in the old period of iranian languages. benǝ, from the infinitive nehan, in addition to the lexical meaning of putting, was used in a stage of language evolution to express the meaning of leaving and then its imperative verb was grammaticalized to express the concept of permission. tânǝstǝn is also from the root tav meaning to be able in the old period of iranian languages. this form in the course of evolution, in addition to the modal concept of ability, is also used to express possibility and permission.