سازوکارهای به‌واژه‌سازی در رمان‌های دورۀ مشروطه مطالعۀ موردی؛ سرگذشت یتیمان، مصاحبه، نیرنگ سیاه

هدف اصلی در این جستار، برشمردن انواع به‌واژه در رمان‌های دورۀ مشروطه و مقایسۀ آنها با معادل ادبی، فرهنگی و اجتماعی امروزی و بررسی تحول آنهاست. برای نیل به این منظور به‌واژه در سه رمان سرگذشت یتیمان، مصاحبه و نیرنگ سیاه، از رمان‌های اجتماعی دورۀ مشروطه مطالعه شده ‌است. در این جستار ابتدا به واژگان بر اساس بافت متن، موقعیت داستانی و مفهوم توجه شده، سپس سازوکار ساخت به‌واژه تعیین شده‌ است. بر اساس این مطالعه می‌توان گفت به‌واژه‌ها علاوه‌ بر مفهوم اصلی، معانی ضمنی را نیز شامل می‌شوند؛ این معانی می‌توانند برساختۀ اجتماع یا دورۀ تاریخی خاصی باشند یا عاطفه و ایدئولوژی خاصی را حمل کنند یا در مقابل واژگان و مفاهیم تابو به کار روند. در این مقاله نشان داده شده که رمان‌های مطالعه شده چگونه با به‌واژه‌ها، که با استفاده از سازوکارهای کاربرد اطناب، ایجاز، کنایه، استعاره، مجاز، ترکیب وصفی، ترکیب اضافی، استفاده از واژگان غیرفارسی، استفاده از واژگان کهن فارسی و استفهام انکاری ساخته شده‌اند، به بیان مفاهیم اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی دورۀ مشروطه پرداخته‌اند.