شیرسنگی کنگره‌دار؛ گونه‌ای از سنگ مزارهای گورستان اسلامی شهسوار ایذه

سنگ مزارهای دوران اسلامی، طیف وسیعی از گونه‌های مختلف با اشکال گوناگون و نقوش متنوع را به خود اختصاص داده است. این آثار سنگی، نمودی از تفکر انسان در زمینه مرگ و جهان پس از آن می‌باشد. ایرانیان مسلمان با قرار دادن سنگ مزار بر قبور مردگان خویش، علاوه بر آن‌که زمینه را برای کتابت نام و تاریخ وفات شخص متوفی فراهم می‌آوردند، با شکل بخشیدن به سنگ مزار، مقاصد خود را نیز به شکل نمادین ابراز می‌داشتند. هر چند در غالب گورستان‌های دوران اسلامی ایران سنگ قبرِ کتیبه‌دار وجود دارد لیکن استفاده از سنگ مزار به شکل‌های نمادین، انسانی و حیوانی عمدتاً در مناطق عشایرنشین ایران از جمله: استان های چهارمحال و بختیاری، خوزستان، لرستان و اصفهان بیشتر مرسوم بوده است. نتایج مطالعات انجام شده در گورستان شهسوار ایذه که مربوط به عشایر بختیاری ساکن در شمال خوزستان و متعلق به سده‌های متاخر اسلامی (سده‌های ده تا عصر حاضر) است، موید آن است که مردمان این حوزه جغرافیائی از سنگ مزارهای متنوعی در پوشش قبور مردگان خود استفاده می‌کردند که گونه‌ی شیر سنگی از اهمیت و اعتبار بیشتری نسبت به سایر گونه‌ها برخوردار بوده است. به باور عشایر بختیاری، نصب شیر سنگی صرفاً بر مزار افرادی انجام می‌گرفت که در دوران حیات خویش، منش پهلوانی و روحیه‌ی جنگ‌آوری داشته و با تاسی از مولای متقیان علی (ع) که اسدالله (شیر خدا) بود، حق مظلوم را از ظالم می‌ستاندند و در دستگیری از ضعفا و فقرا دریغ نمی ورزیدند. توضیح اینکه، در میان گونه‌های متنوع سنگ مزار در گورستان‌های ایل بختیاری که مهمترین آنها شامل: سنگ مزارهای ساده، محرابی شکل، انسانی شکل، مطبق کنگره‌دار و تندیس شیر سنگی است؛ کمیاب‌ترین گونه سنگ مزارها مربوط به گونه‌ی شیر سنگی است و این مهم آشکارا بر این حقیقت گواهی می‌دهد که نصب شیر سنگی بر مزار افراد متوفی تابع شرایط و الزاماتی بوده و هر کسی نمی‌توانسته از این گونه سنگ مزار برخوردار گردد. مطالعات قوم باستان‌شناختی حکایت از آن دارد که توفیق در نصب شیر سنگی موجبات فخر و تفوق طایفه را بر طوایف دیگر فراهم می‌آورد و اگر طایفه یا قبیله‌ای به ناحق و بدون برخورداری از شرایط لازم نسبت به نصب شیر سنگی بر مزار افراد متوفی خود اقدام می‌کرد، بلافاصله با عکس‌العمل تند بزرگان ایل بختیاری و تخریب مزار مذکور مواجه می‌شدند. در این پژوهش که بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است، سعی گردید تا از میان گونه‌های متعدد سنگ مزار در گورستان شهسوار ایذه، گونه‌ی موسوم به «شیر سنگی کنگره‌دار» به تفصیل مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.

congress shaped lion stone: a species of islamic cemetery gravestones in shahsavar of izeh

islamic era gravestones encompass a wide range of different species with diverse shapes and patterns. these stone works reflect human thinking regarding death and the afterlife. iranian muslims, by placing gravestones on the graves of their deceased, not only provided a platform for inscribing the name and date of death of the departed individual but also expressed their own purposes symbolically through the design of the gravestones. although islamic era cemeteries in iran contain inscribed tombstones, the use of symbolic, anthropomorphic, and zoomorphic gravestones has been more common in nomadic regions of iran, including the provinces of chaharmahal and bakhtiari, khuzestan, lorestan, and isfahan. the results of studies conducted in the shahsavar of izeh cemetery, which belongs to the bakhtiari tribes residing in northern khuzestan and dates back to the late islamic centuries (10th century onwards), indicate that people in this geographical area used various types of gravestones, with the lion shaped stone being of greater importance and significance compared to other species. according to the beliefs of the bakhtiari people, the installation of a lion shaped stone was reserved for individuals who possessed bravery and a warrior spirit during their lifetime. drawing inspiration from imam ali, who is known as asadullah (the lion of god), these individuals defended the oppressed against the oppressors and did not hesitate to protect the weak and poor. it should be noted that among the various species of gravestones found among bakhtiari cemeteries, including simple, mihrab shaped, anthropomorphic, congress shaped, and lion shaped statues, the lion shaped gravestones are the rarest. this clearly demonstrates that the installation of a lion shaped stone on the graves of the deceased was subject to certain conditions and requirements, and not everyone could have this type of gravestone. archaeological studies suggest that the success in installing a lion shaped stone provided a basis for pride and superiority among tribes, and if a tribe or clan unjustly and without meeting the necessary conditions attempted to install a lion shaped stone on the graves of their deceased individuals, they would immediately face the strong reaction of the influential figures of the bakhtiari people and the destruction of the mentioned grave. in this research, which is classified as fundamental research based on its objectives and historical research based on its nature and methodology, an attempt has been made to study and examine in detail the species known as the “congress shaped lion stone” among the numerous species of gravestones in the shahsavar of izeh cemetery.