بررسی ساختار فرمی طرح و نقش قالی‌های شهری استان خراسان جنوبی

استان خراسان‌جنوبی یکی از مهم‌ترین قطب‌های بافندگی فرش در ایران می‌باشد. مطالعه‌ طرح‌های به کار رفته در هنر قالی‌بافی این استان نشان می‌دهد این طرح ها متناسب با جغرافیای بافت قالی ها، در سه سبک طراحی شهری، روستایی و عشایری بافته می شوند. هدف از پژوهش حاضر مطالعه‌ طرح و نقش و تحلیل‌فرمی قالی‌های شهری و ارائه‌ طبقه‌بندی از طرح‌های معاصر این استان است تا از این طریق بتوان به مجموعه‌ای از اطلاعات طرح و نقش‌های بومی و اصیل در تولیدات به‌کار رفته دست یافت. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی بوده و تجزیه و تحلیل اطلاعات به شیوه‌ جزیی‌نگر (استقرایی) انجام گرفته است. روش جمع‌آوری اطلاعات مربوط به ادبیات و مباحث تاریخی، به صورت کتابخانه ای و بخش اصلی این پژوهش بر پایه‌ تحقیقات میدانی جهت جمع‌آوری نمونه تصاویر از قالی‌های مناطق مختلف خراسان جنوبی صورت پذیرفته است. لذا بر این اساس به مطالعه‌ نمونه قالی‌ها پرداخته شده است. جامعه‌ آماری مطالعه شده مربوط به قالی‌های شهری خراسان جنوبی شامل 208 نمونه می‌باشد که مجموعاً 16قالی مورد بررسی قرار گرفته است. ارزیابی و تحلیل نتایج به دست آمده از مطالعه‌ طرح و نقش قالی‌های این استان به همراه ارائه‌ طبقه‌بندی از قالی‌های موجود، حاکی از رواج قالیبافی در همه‌ مناطق به جز شهرستان سرایان است. مطالعات نشان می‌دهد دستبافته‌های هریک از این مناطق بیانگر طرح ‌و نقش مخصوص به خود است که شامل طرح‌های لچک‌ترنجی، قابی، واگیره‌ای، محرمات، خشتی و سرتاسری می‌باشد. همچنین نوع سبک پردازی برخی طرح‌های بکار رفته در مناطق مختلف در ارتباط با یکدیگرمی‌باشد مانند طرح خشتی که مختص به یک نقشه می‌باشد و تفاوتی با طرح خشتی سایر مناطق خراسان جنوبی ندارد. همچنین گروه قالی‌های لچک ترنجی که بیشتر تکرار طرح‌های ماهی درهم و طرح سعدی می‌باشد.

a study on the formal structure of design patternsin urban carpets in southern khorasan province

southern khorasan province is one of the most important regions in iran for weaving carpets. studies on the patterns used in this region suggest that the patterns are developed influenced by the geographical location were the carpets are woven and that they can be divided into three categories: urban, village and nomadic. the purpose of this paper is to study the design patterns, provide a formal analysis on the urban carpets, and present a classification of the contemporary patterns in this province in order to introduce collective information on the local and original design patterns having been used in carpets.this study is descriptive analytical and the data are analyzed using detail oriented (inductive) approach. the data a on literature and history were collected via library research and, for the main part of the study, the sample images of the carpets from several regions in southern khorasan province were gathered using field research. the statistical population of the urban carpets in southern khorasan includes 208 carpets out of which 16 were studied. besides presenting a classification of the carpets, the analysis of the data on the design patterns indicates the prevalence of carpet weaving in all the regions in the province except sarayan.studies show that hand woven carpets of the individual regions display unique design patterns including medallion corner, multiple panel, vagirei, straipped, kheshti and wall to wall. moreover, some of the patterns used in different regions share the same style khesti, although being attributed to a specific region, is seen to be the same as the one in the other regions in southern khorasan province. one may refer to medallion corner as an another example which contains repetitions of twisted fish patterns and sa’adi pattern.