چیدمان کاخ ‌های ایرانی در سبک معماری آذری: مطالعه تطبیقی چیدمان فضاهای داخلی و نگاره های سده‌های 7 ه. ق تا 11 ه. ق (13 م. تا 16 م.)

آثار اندکی از کاخ‌های سبک آذری (از دوران ایلخانی تا انتقال پایتخت به اصفهان در دوره صفویه 7 ه. ق تا 10 ه ق /13 م. تا 16 م.) بجای ‌مانده است. عناصر معماری داخلی آن‌ها با گذشت زمان و به دلیل عوامل فرسایشی از بین رفته و الگوی چیدمان اسباب و اثاثیه در آن‌ها دچار دگرگونی شده است. ازاین‌رو بیشتر پژوهشگران تاریخ معماری ایران به بررسی معماری کاخ‌های ایران پس از این دوره پرداخته‌اند و توجه چندانی به بررسی معماری داخلی مربوط به بناهای سبک آذری نکرده‌اند. این در حالی است که هنر نگارگری ایرانی در دوره ایلخانی تا اوایل صفویه (هم‌زمان با سبک آذری در معماری) در اوج شکوفایی خود بوده و نگاره‌های زیادی از این دوران بجا مانده است. در بسیاری از این نگاره‎ها ریزه‌کاری‌های فضاهای داخلی کاخ‌‎ها بازنمایی شده‌اند. با توجه به این‌که کاخ‌ها و اثاثیه‌ی باقی‌مانده از این دوران انگشت ‌شمارند، به‌سختی می‌توان اعتبار بازنمایی‌های معماری کاخ‌‌ها در نگاره‌ها را سنجید. ازاین‌رو با مقایسه بناها و آثار معماری باز‌مانده از دوره‌های بعد (سبک اصفهانی) می‌توان همانندی‌های بسیاری میان عناصر فضایی بازنمایی شده در نگاره‌ها و بناهای معماری پس از سبک آذری یافت که این امر نشان‌دهنده پیوند میان حوزه‌های گوناگون هنری در مکاتب گوناگون است. این پژوهش با هدف شناخت ویژگی‌های معماری داخلی کاخ‌های ایران است. پرسش‌های اصلی این نوشتار چیستی ویژگی‌های اصلی چیدمان عناصر معماری داخلی کاخ‌های سبک آذری بر پایه نگاره‎های ایرانی همچون شواهد تاریخی است؟ این پژوهش با رویکرد کیفی و روش پژوهش تطبیقی و تاریخی به بررسی اسناد تاریخی و واکاوی اصول چیدمان اثاثیه در فضاهای داخلی می‌پردازد. تلاش دارد با بررسی شیوه چیدمان اثاثیه و عناصر معماری داخلی ایران در بازنمایی نگاره‌های باز‌مانده از دوران ایلخانی تا اوایل صفویه و هم سنجی آن‌ها با اسباب و اثاثیه و آثار اندک معماری بجای مانده از این دوره به ویژگی‌های چیدمان فضاهای داخلی کاخ‌های این دوره دست یابد. بررسی‌ها نشان داد سه دسته از عناصر معماری داخلی ثابت، نیمه ثابت و متحرک را می‌توان از هم بازشناخت. چیدمان و معماری داخلی کاخ‌ها پیوند تنگاتنگی بین سلسله‌مراتب اجتماعی و معماری داخلی و چیدمان اثاثیه را نشان می‌دهد. این سلسله‌مراتب از طریق محورهای عمودی (بالا و پایین) و افقی (مرکز و دو طرف)، مکان ویژه، کف و اثاثیه اختصاصی و یا جمعی ارزش پیدا می‌کند.

the layout of residential space in the style of azeri architecture: a comparative study of residential interior spaces and drawings of the (7th – 10th ah /13th- 16th/ ad)

the azeri-style residential architecture of buildings has largely disappeared, their interior architectural elements have been lost, or their arrangement patterns have changed according to the tastes of space users. a significant emphasis has been placed on research conducted on the history of islamic art and architecture on the architecture of iran during the recent era and its architectural details. iranian art flourished during the patriarchal period and has produced numerous paintings from this period. many of these paintings depict details of interiors; given that the surviving buildings from this period are few, historical evidence is needed. there is no validation of drawings and study of the history of iranian architecture in that period. by comparing the architectural buildings left from later periods, one can find many similarities between the spatial elements displayed in the paintings and architectural buildings after the azeri style, which shows the connection between different fields of art in different schools. this study aims to study the furniture and elements of iranian interior architecture in the surviving paintings from the patriarchal period to the early safavid period. the purpose is to present the arrangements of iranian interior spaces during that period. the studies were conducted to answer these questions: what are the standard features between iranian architecture in the azeri era and surviving paintings from that period? how were the architectural buildings displayed in the paintings? this research examines and analyzes historical documents with the method of historical research. based on historical documents such as surviving paintings from the patriarchal to early safavid period and other contemporary painting styles with that period and comparing them with surviving buildings from that period and later periods, the data needed to study the types of interior architectural elements and layout patterns of spaces. the interior of residential houses was obtained during the azeri period.