تحلیل عناصر تصویری نقاشی های منتخب از صادق تبریزی با رویکرد نشانه‌ شناسی

مکتب نقاشی سقاخانه جریان هنری بود که در دهه‌ی 1340 شمسی با استفاده از عناصر شکل از هنر مدرن و برخی از عناصر سنتی - مذهبی و باستانی در ایران شکل گرفت. نقاشان سقاخانه در تلاش بودند که به آثار خود هویتی قومی-ایرانی بدهند. هنرمندان منتسب به این جنبش ضمن ارج نهادن به عناصر تصویری کهن، آثاری پدید آوردند که به دنبال تفاوت در هنر خود بودند. پس با استفاده از هنر کهن، ارتباطی میان هنر مدرن و هنر سنتی برقرار کردند. آن‌چه در بررسی آثار سقاخانه‌ای‌ بیشتر دیده می‌شود عناصر تصویری-نشانه‌ای هستند که از مضامین و مبانی فکری عمیقی ناشی می‌شوند. در علم نشانه‌شناسی به بررسی انواع نشانه‌ها و قواعد و مبانی فکری پرداخته می‌شود. همچنین در این علم به تشریح رمزگان نشانه‌شناسی تصویری و نوشتاری در آثار صادق تبریزی با توجه به هم‌سو بودن آثارش با اهداف این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد. بنابراین این تحقیق در تلاش است ضمن معرفی و شناسایی آثار این هنرمند، به وارسی ویژگی‌های عناصر تصویری در نقاشی‌های ایشان بپردازد و همچنین ساختار و مضامین این عناصر تصویری را با رویکرد نشانه‌شناختی مورد تشریح قرار دهد. لذا دو سوال اساسی در این تحقیق مطرح است: عناصر تصویری در آثار صادق تبریزی واجد چه مولفه‌های بصری است؟ این عناصر از چه نوع ساختار نشانه‌ای برخوردارند، به عبارتی عملکرد رویکرد نشانه‌شناختی در آثار منتخب چگونه است؟ این تفحص به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی با روش کیفی می‌باشد و همچنین گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و اینترنتی انجام شده است. برآیند پژوهش نشان داد؛ در آثار صادق تبریزی نشانه‌های تصویری در شش دسته طبقه‌بندی می‌شوند. به طور کلی عناصر تصویری بیشتر به صورت نمایه‌ای و نمادین می‌باشد. بیشترین حجم عناصر تصویری از نوع نمادین-شمایلی بوده و از نشانه فیگوراتیو و انتزاعی ناشبیه‌ساز تشکیل شده است و کمترین نشانه طبیعت‌گرایانه می‌باشد. در نمونه‌های مطالعاتی وجوه اشتراک بین نشانه‌های تصویری و نیز تقسیمات نشانه‌شناسی مفاهیم بسیار مشاهده شده است. نقوش نوشتاری، در آثار تبریزی از جایگاه خاصی برخوردار است که با مضامین دینی و معنوی و با خط ثلث ایرانی توام شده است. از این نقوش در تمامی آثار مشاهده شده است. نقوش گیاهی بیشتر به صورت نمادین و نقوش انسانی و جانوری بیشتر به صورت شمایلی قابل رویت است.

a semiotic approach to analyze the visual elementsof sadegh tabrizi’s paintings

the saqqa-khaneh movement or school of saqqa-khaneh is an iranian neo-traditional modern artistic movement active from the 1950s through the islamic revolution from 1979. rooted in a history of coffee paintings and visualelements of shia islam, it draws on the country’s traditional cultural motifs and elements to develop local modernart and redefine a national artistic identity. sadegh tabrizi (1938-2017) was an iranian painter and calligrapher andone of the forerunners of saqqa-khaneh style. therefore, this research tries to introduce and identify the worksof this artist, to examine the characteristics of visual elements in his paintings, and also to explain the structureand themes of these visual elements with a semiotic approach. this research as a qualitative study benefited fromdescriptive-analytical research methods. the results of the research showed that visual signs of sadegh tabrizi’s works can be classified into six categories. in general, visual elements are more symbolic. the largest volume of pictorial elements is of symbolic type and consists of figurative and abstract similes, and the least is naturalistic.written motifs have a special place in the works of tabrizi, which are combined with religious and spiritual themes and with the persian calligraphy. vegetal motifs are more symbolic and human and animal motifs are more symbolic.