خوانش بیش‌متنی از جایگاه حیوانات در نگاره‌های نبرد رخش و شیر در قرن دهم هجری

رابطه آثار ادبی و هنری همواره مسئله‌ای مهم در تحلیل آثار هنری به شمار آمده است. این مقاله در نظر دارد ارتباط متن و تصویر در نگاره‌های نبرد رخش و شیر را به کمک بیش‌متنیت بررسی کند. نبرد رخش و شیر در خان اول رستم اتفاق می‌افتد و در طی آن رخش، اسب رستم نقش قهرمان را ایفا کرده است و به تنهایی شیر را از بین می‌برد. در این خان نقش حیوانات برجسته است و تنها شخصیت انسانی نگاره در خواب است. پرسش اصلی این مقاله این است که چه نوع تغییرات بیش‌متنی در تصویرگری صحنه نبرد رخش و شیر وجود دارد؟ برای پاسخ به این پرسش نقش حیوانات در نگاره‌های نبرد رخش و شیر در قرن دهم مورد توجه قرار گرفته است. برای این بررسی بیش‌متنیت ژرار ژنت انتخاب شده است. ژنت از مهم‌ترین نظریه‌پردازان بیش‌متنیت در قرن بیستم است. او در بیش‌متنیت به ارتباط یک متن با متن قبل از خود می‌پردازد. ژنت در تبدیل یک نظام نشانه‌ای به نوع دیگر آن دو گونه ‌همان‌گونی(تقلید) و تراگونی(تغییر) رامطرح می‌کند. در این پژوهش که با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه‎‌ای و شیوه کار توصیفی و تحلیلی انجام شده است این فرضیه مورد توجه گرفته است که هنرمند سنتی برای تصویر کردن روایت نبرد رخش و شیر، خود را ملزم به رعایت تمام عناصر داستانی ندیده و با وجود تبعیت از نوشتار، دست به تغییر متن زده است. نتیجه تحقیق نشان ‌می‌دهد نگارگر با گونه‌های ‌همان‌گونی و تراگونی (کاهش، افزایش و جابجایی) اقدام به تغییر دادن عناصر تصویری و نیز روایت داستانی کرده است و در نتیجه خلاقیت هنرمند، آثاری با ویژگی‌های جدید خلق شده است.

An Hypertextuality Analysis of Animal’s position in the Miniatures of the «Rakhsh fights the Lion» in the tenth century AH

The integration of literature and art has always been an important issue in analyzing the artworks. This paper aims to study the integration of text and the image in the miniatures of «Fighting Rakhsh and Lion» from Shahnameh by hyper-textual reading method. This battle happens in the first labor of Rostam, a legendary hero in Persian mythology. In this labor the horse is the champion and kills the lion by himself. The role of animals is eminent and the only human being in this miniature is asleep. Thus, the question of the paper is to what extent has the artist been faithful to the text of the poem in order to depict the narration of the «Fighting Rakhsh and Lion»? In order to analyze artworks, the approach of hypertextuality presented by French theorist Gérard Genette has been chosen. Hypertextuality refers to any relationship uniting a text to an earlier text, upon which it is grafted in a manner that is not that of commentary. So, a hypertext derives from hypotext(s) through a process which Genette calls transformation, in which text B &evokes& text A without necessarily mentioning it direct. Genette introduced two terms of Imitation and Transformation, to address Hypertextuality. The result of this research which was conducted by using the library resources and a descriptive- analytical method indicates that the traditional artist despite following the text, has used his creativity. In other words, the artist has tried to change the visual elements as well as the narrative with Imitation and Transformation by using reduction and augmentation, and as a result of the artist’s creativity, an artwork with new features have been created.