مطالعه‌ی تطبیقی رابطه‌ی متن و تصویر در نگاره معراج حضرت رسول(ص) از خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی

آثار مکتوب به‌جامانده از پیشینیان، میراث تمدنی، فکری و فرهنگی یک قوم را تشکیل می‌دهد. در این میان، زبان و ادبیات نیز بخش مهمی از میراث مکتوب است که اندیشه و هنر گذشتگان را به معاصران انتقال می‌دهد. این ادبیات در دوره‌های متمادی از حالت روایی به‌صورت نگاره و بیان تصویری تجلی‌یافته است. این عملکرد نه‌تنها ما را از غنای ادبیات هر دوره مطلع می‌سازد بلکه نگاره‌هایی که بر اساس همین ادبیات نیز شکل‌گرفته است ما را با اجتماع، نگاه عرفانی، فلسفی، مذهبی و حتی سیاسی آن دوره در یک قاب آگاه می‌سازد. بر این اساس، این پژوهش با هدف تطبیق رابطه‌ی متن و تصویر، واکاوی وجوه افتراق و اشتراک و نیز روش‌ها و کیفیات موردتوجه هنرمندان برای وفاداری متن و تصویر در نگاره معراج حضرت رسول(ص) در دو نسخه‌ی مصور شده خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی، در پی پاسخ به این سوالات است:1 نگارگران از چه روش‌ها و کیفیاتی برای وفاداری متن و تصویر در مصورسازی نگاره‌ی معراج حضرت رسول(ص) در دو نسخه خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی بهره گرفته‌اند؟2 از میان دو نگاره کدام یک میزان بیشتری از تناسب با متن حکایت مرجع را بازتاب می‌دهد؟3 نگاره‌ی معراج حضرت رسول(ص) در دو نسخه خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی دارای چه وجوه اشتراک و افتراقی است؟پژوهش پیش رو به شیوه توصیفی تحلیلی با رویکرد تطبیقی انجام‌شده و داده‌های آن با جست‌وجو در منابع کتابخانه‌ای و مشاهده‌ی آثار، جمع‌آوری‌شده است. جامعه پژوهش شامل دونگاره صحنه‌ی معراج حضرت رسول(ص) از خمسه طهماسبی و هفت‌اورنگ جامی می‌باشد؛ که به روش کیفی و از طریق استدلال قیاسی مورد تحلیل و تطبیق قرارگرفته است. در بررسی انجام‌شده به ویژگی‌های تصویری، مانند طراحی و رنگ و ساختار، به جزییات و عناصر و پدیده‌های موجود در تصویر و نوع صحنه‌پردازی و به فضای کلی نگاره توجه شده است. نتایج حاصل‌شده هرچند گویای درجه بالایی از تلاش سفارش‌دهندگان درباری و نگارگران برای وفاداری به سروده‌های شاعران است؛ اما در پاره‌ای از جزییات و صحنه‌پردازی‌ها، دخالت‌ها و تغییر و تبدیل‌هایی قابل‌مشاهده است که ریشه عمده‌ی آن به تلاش خلاقانه هنرمندان و پیروی از میثاق‌های سبک نگارگری صفوی و گرایش شاهانه حاکمان به فضاسازی‌های مجلل و پر زینت و چشم‌نواز بازمی‌گردد. در هر دو نگاره انطباق تصویر و متن موردتوجه نگارگر بوده اما نگاره خمسه نظامی با توجه به نمایش بیشتر جزئیات و فضاپردازی واقع‌گرایانه‌تر، از انطباق کامل‌تری با اشعار و واقعه معراج برخوردار است.

A comparative study of the relationship between text and imageIn the picture of the Ascension of the Holy Prophet from Tahmasebi’s Khamseh and Jami’s Haft Awrang.

Written works left by their predecessors constitute the civilizational, intellectual and cultural heritage of a nation. Meanwhile, language and literature are also an important part of the written heritage that transmits the thought and art of the past to contemporaries. This literature has been manifested in many periods of narrative mode in the form of drawing and visual expression. This practice not only informs us of the richness of the literature of each period, but also the images formed on the basis of the same literature inform us of the community, mystical, philosophical, religious and even political views of that valley period. Accordingly, this study seeks to answer these questions in a descriptiveanalytical manner and with a comparative approach with a descriptiveanalytical approach in order to apply the relationship between text and image and to analyze the differences and commonalities of the image of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) in two illustrated versionsA: What methods and qualities have the painters used for the fidelity of the text and image in the illustration of the painting of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) in two versions, Tahmasebi’s Khamseh and Jami’s Haft Awrang?B: What are the commonalities and differences between the picture of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) in the two versions of Tahmasebi’s Khamseh and Jami’s Haft Awrang?The present research has been done in a descriptiveanalytical manner with a comparative approach and its data has been collected by searching library resources and observing the works. The statistical population includes a duplicate of the scene of the Ascension of the Holy Prophet (PBUH) from Tahmasebi’s Khamseh and the Jami’s Haft Awrang, which has been analyzed and applied qualitatively and through deductive reasoning.In the study, the visual features, such as design, color and structure, the details and elements and phenomena in the image and the type of staging, and the general space of the painting have been considered. Although the results show a high degree of effort of court commissioners and painters to be loyal to the poets’ poems, but in some details and scenes, interventions and changes and transformations can be seen, which are mainly rooted in the creative efforts of artists and following the style of painting. The rule of the rulers goes back to the luxurious, ornate and eyecatching atmospheres.