بررسی الگوهای تزیینی و روند آرایه های معماری بناهای دشت برخوار در دوره اسلامی

دشت برخوار به همراه کوهپایه‌های مجاور در گذشته تشکیل دهنده ناحیه‌ای فرهنگی جغرافیایی به نام رستاق برخوار بوده است. وجود بناهای متعدد و متنوعی که به دوره‌های مختلف اسلامی تعلق دارند در کنار جنبه‌های بومی و روستایی این بناها، شرایط مناسبی را به منظور ترسیم سیمای کلی آرایه‌های معماری یک منطقه به عنوان یک واحد جغرافیایی فرهنگی مجزا به وجود آورده است. بر همین اساس و با توجه به مواردی همچون تخریب بسیاری از بناها و آرایه‌های معماری منطقه بعد از بررسی‌های نگارنده و همچنین معرفی برخی نمونه‌های جدید و ناشناخته، در پژوهش حاضر آرایه‌های معماری بناهای دشت برخوار مورد مطالعه و توجه قرار گرفته است. به منظور نیل بدین مقصود پژوهش پیش روی به شیوه توصیفیتحلیلی و بر اساس نتایج حاصل از بررسی‌های میدانی و مقایسه‌ای تطبیقی صورت گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، آرایه‌های معماری بناهای منطقه از قرون متقدم تا قرون متاخر اسلامی از تکنیک‌های تزیینی متنوع و تداوم و استمرار برخوردار بوده است. این آرایه‌ها شامل آرایه‌های گچی، کاشی، آجری، گلی، چوبی، سنگی، آهکی، دیوارنگاره و نقاشی روی چوب بوده و در بناهایی همچون مساجد، مقابر، تکایا، مناره‌ها، مدارس، کاروانسراها، قلاع، منازل، کبوترخانه‌ها، حمام‌ها، باغات، یخچال‌ها، آسیاب‌ها و کاخ‌ها به کار رفته است. ‌از میان تکنیک‌های تزیینی، آرایه‌های گچی بیش‌ترین میزان کاربرد و تنوع تکنیکی را نشان می‌دهد. تزیینات شاخص و پرکار، عمدتا به بناهای مذهبی و بناهای دارای کاربری فرا منطقه‌ای و عام المنفعه همچون کاروانسراها اختصاص داشته و دیگر بناها با کاربری محلی و خصوصی از تزیینات ساده و کم کار بهره‌مند بوده است. با توجه به کثرت و تنوع آثار دوره قاجاری، تنوع و تعدد تکنیک‌های تزیینی دوره مذکور به نسبت دیگر دوره‌ها، کمیت بالایی را نشان می‌دهد.

Investigating the decorative patterns and the process of architectural decoration of Borkhār plain buildings in the Islamic period

Considering issues such as the destruction of many buildings and decorations of the study area after the author’s examination, the existence of suitable conditions for drawing the general appearance of architectural decorations of an area as a separate geographicalcultural unit, rural and indigenous aspects of decorations and introduction Some new and unknown examples, In the present study, the study of decorative patterns and the process of architectural decoration of Borkhār plain buildings, which has been a component of culturalgeographical area called Rostagh Borkhār in the past, has been considered. To this end, present research has been conducted analytic comparative method based on the results of field studies and comparative comparison. As the results of this research show, the decorations of the buildings of the region from the early centuries to the late Islamic centuries have various techniques and have been continuous. Among the decorative techniques, molding decorations have shown the highest level of application and technical diversity. Indicative and prolific decorations are mainly dedicated to religious buildings and buildings of national importance, and other buildings have benefited from simple and lowwork decorations. Due to the multiplicity and variety of works of the Qajar period, the variety and multiplicity of decorative techniques of this period compared to other periods, shows a high quantity.