بررسی عوامل موثر در تغییر سبک خط نستعلیق در خوشنویسی عصر قاجار

در اوایل دوره قاجار، با بازگشت هنرمندان به سنتهای گذشته خوشنویسی، به ویژه شیوه و سبک میرعماد، خط نستعلیق احیا شد و کیفیت خط نسبت به دوره صفوی ارتقا یافت. فتحعلی شاه قاجار که خود و فرزندانش خوشنویس بودند، خط نستعلیق را به عنوان خط ملی ایران اعلام نمود. حمایت و علاقه مندی وی به خوشنویسی در احیای آن تاثیر بسزایی داشت، پس از وی محمدشاه و ناصرالدین شاه نیز به سنت حمایت از خوشنویسی ادامه دادند. می توان گفت خط نستعلیق که در دوره صفوی به تکامل رسیده بود، در دوره قاجار به تنوع رسید. هنرمندان با گذر از دوره بازگشت به سنتها و احیای خط نستعلیق، به سبک و شیوه خاص خود دست یافتند و در ترکیب بندی و قالب ها و ساختار خط، سبک و شیوه نو و خلاقانه ای در خط نستعلیق ابداع نمودند و آن را به اوج رساندند. در این پژوهش که به روش تاریخی و به شیوه توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و تصاویر مربوط به نسخه های خطی موجود در موزه ملی ملک انجام شده، سعی بر این بوده است که ضمن معرفی شیوه های متداول خط در دوره قاجار، عوامل تاثیرگذار در تغییر سبک خط مورد بررسی قرار گیرد. نتایج تحقیق روشن می کند که حمایت و توجه خاص دربار به خط نستعلیق، ورود چاپ سنگی به ایران و لزوم تناسب خط با شرایط چاپ، کم شدن سفارش کتابت متون و متعاقب آن روی آوردن خوشنویسان به قالب های جدید برای اجرای قطعات، از عوامل مهم تغییر سبک و به اوج رسیدن خط نستعلیق در دوره قاجار است.