«تحلیل فقه‌الحدیثی روایات نهی‌تعلیم ‌کتابت ‌به زنان»

زنان به عنوان نیمی از جمعیت انسانی، همواره به نحو مستقیم یا غیر مستقیم، مورد توجه و یا خطاب بسیاری از آیات قرآنی و روایات معصومان (ع) بوده اند، هرچند در اغلب آموزه های دینی دیگر نیز در کنار مردان به طور عام مورد عنایت هستند. دربسیاری از آیات و روایات از زنان به نیکی یاد و توصیه های ارزنده ای در استیفای حقوقشان گردیده، اما در مواردی هرچند اندک به ویژه در پاره ای از روایات، دستورها ویا نهی هایی برایشان صورت گرفته که گاه طبیعی و منطقی و گاهی هم مشکوک و شبهه انگیز می نماید و بوی جعل یا تحریف از آن به مشام نکته بینان می رسد. یکی از این بازداشتن ها، «نهی تعلیم کتابت به زنان» است که با اشکال مختلف؛ تلویحاً و تصریحاً در میان کتب سنی و شیعی دیده می شود. این مقاله، با به کاربستن قواعد حدیث شناسی و واکاوی قرینه های موجود، به تحلیل متنی و محتوایی آن احادیث می پردازد. از طرفی صدور این نهی و امثال این نواهی در فضای خاص اجتماعی و محدود صدر اسلام که افراد و به ویژه زنان، بی بهره از مهارت خواندن و نوشتن بودند و غالباً فرهنگ شفاهی بر مراودات مردم چیره بود و نگارش چندان کاربرد عملی نداشت و چه بسا پرداختن به این امر نه چندان ضروری، آنها را از اموری خطیر که تکالیف اصلی ایشان بود باز می داشت و مفاسدی را بر زندگی معمولشان بار می ساخت، امری معقول و محتمل است و از طرف دیگر این احتمال هم می رود که شاید باورهای سنتی و عرف مردسالار جامعه بدوی و نه احکام و آموزه های دینی منشاء اصلی این آموزه ها بوده است. در هر صورت این روایات، حتی در صورت احتمال صحت صدورشان از معصوم (ع)، دلالتی بر حجیت این نهی در مقاطع بعدی تاریخی و جوامع متکثر آینده نخواهد داشت.