تصحیح نسخ‌خطی و آشنایی با روش علی‌اکبر غفاری در تصحیح متون حدیثی

پژوهش حاضر به روش توصیفی‌ تحلیلی، ابتدا در یک نگاه کلی، مساله تصحیح نسخ‌ خطی را بررسی می‌کند و سپس به بیان روش مصحّح علی‌اکبر غفاری (1383-1303ش) در تصحیح متون حدیثی، همراه با ذکر نمونه‌هایی می‌پردازد. آشنایی با روش تصحیح یک مصحّح، هم‌زمان با در نظرداشتن روش کلی تصحیح، ضمن این‌که دانش، مهارت، اولویت و علاقه یک مصحّح را آشکار می‌نماید، زمینه‌ساز پژوهش‌های دیگر، در شناسایی تفاوت‌ها و شباهت‌های روش مصحّحان است. یافته‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد، وی دیدگاه آن دسته از مصحّحان که ملاک قرار‌گرفتن نسخه‌ای در روند تصحیح را صرفا قدمت آن می‌دانند، نمی‌پذیرد. از این‌رو، روش خود را در تصحیح بر اساس یافتن صحیح‌ترین نسخه،ایه‌گذاری کرد و یافتن نسخه مجازها را در اولویت قرار داد. در همین‌راستا، درصدد یافتن نسخه‌های متعدد از یک متن برآمد و حتی گاهی برای یافتن اصحّ نسخ، به منابع دیگری که از صاحب نسخه برجای مانده بود، نیز مراجعه نمود. علاوه‌ بر‌ این، توجه و مراجعه به مصادر و منابع اصلی مانند قرآن‌کریم، جوامع حدیثی شیعه و اهل سنت، تفاسیر، شروح، دیدگاه متخصّصان در زمینه حدیث، رجال، تفسیر، فقه و سایر اهالی فن، ملاک‌های دیگری برای یافتن اصح‌ نسخ در نزد غفاری بود. لازم به ذکر است هرچند وی به تصحیح اجتهادی نیز پرداخت، ولی نه در متن اصلی، بلکه در پاورقی‌ها می‌توان آن‌ها را یافت که مهم‌ترین دلیلش‌، رعایت مسائل اخلاقی و شرعی و نیز جلوگیری از هدررفت نسخه‌ها ‌بود.

correction of manuscripts and familiarity with master ali akbar ghaffari’s method in correcting hadith texts

this research, with descriptive-analytical method, examined the issue of manuscript correction in a general view and then explained the corrector method of ali akbar ghaffari (1924-2004) in correcting hadith texts. the findings and results of the research showed that he does not accept the point of view of the correctors who consider the age of the copies as a criterion. therefore, he based his correction method on finding the most correct version and prioritized the version with signature (base). in this regard, he tried to find multiple versions of the same text. in some cases, to find the correct copy, he referred to other sources left by the owner of the copy. also, paying attention and referring to the main sources, including the holy quran, shia and sunni hadiths, interpretations, opinions of experts in the field of hadith, religious scholars, interpretation, jurisprudence and other experts were other criteria for finding the correct version. it should be noted that although critical corrections have been made, they are not included in the main text, but in a footnote, and the most important reason is to comply with moral and religious issues and avoid wasting copies.