تحلیل زیرساخت استثنای احادیث منفرد محمد‌بن‌عیسی‌بن‌عبید از یونس‌بن‌عبدالرحمن

عنوان استثنا، در برخی دانش‌ها و معارف اسلامی از جمله: فقه، اصول، تفسیر و حدیث مطرح شده ‌است. یکی از کاربست‌های این عنوان را می‌توان در دانش اعتبارسنجی احادیث شیعه دنبال ‌کرد. در اطلاعات راه‌یافته به کتاب‌های فهرست با پدیده رایجی در حوزه حدیثی قم، با نام فرایند استثنا مواجه‌ هستیم که معنا و مفهومی خاص از آن، متناسب با موضوع این دانش اراده شده ‌است. به گاه بازخوانی مدخل یونس‌بن‌عبدالرحمن در فهرست شیخ طوسی و رجال نجاشی با عبارتی از ابن‌ولید که استثنای احادیث منفرد محمد‌بن‌عیسی‌بن‌عبید از یونس در خود جای داده‌ است برخورد می‌کنیم که در تحلیل آن احتمالات گوناگونی وجود دارد. در نوشتار پیش‌رو از یک‌سو با رویکرد و نگرش تاریخ حدیث شیعه به سیر تطور و کنش‌گری دانشیان اعتبارسنجی و فقیهان نسبت به استثنای منفردات محمد‌بن‌عیسی از قرن پنجم تا دوران معاصر پرداخته شده‌ است. از سوی دیگر، تمرکز خود را بر نقد و نپذیرفتن نگرش‌های گوناگون پیرامون دلیل و زیرساخت‌های این استثنا قرار داده ‌است که در نوشته‌های پیشین به صورت یک مجموعه مشاهده نمی‌شود. افزون بر آن، در مقاله حاضر از طریق پدیدار کردن یک انگاره نوین، به تحلیل و بازشناسی زیرساخت استثنای منفردات محمد‌بن‌عیسی از یونس در بستر تاریخی پرداخته ‌است.

an analysis of the foundations of the exceptionality of single traditions narrated by muhammad ibn ‘isa ibn ubayd, as recorded by yunis ibn abd al-rahman

the question of exceptionality has been discussed in certain field of islamic sciences such as the principle of jurisprudence, qur’anic commentaries, and hadith. in most bibliographic sources, especially in qum circles, we find frequent references to the issue of “exceptionality” with a peculiar meaning. when we revisit the entry on yunis ibn abd al-rahman in the concordance of shaykh tusi and najashi’s (biographical dictionary) we find a statement by ibn walid that contains a discussion of the exceptionality of single hadiths narrated by muhammad ibn ‘isa ibn ubayd that have been subject to different interpretations and analysis. in this article we discuss the approach to shi’a hadiths and their development by jurists since the 5th century with special reference to muhammad ibn ‘isa’s narration of exceptional hadiths and their authentication on the one hand; and on the other hand, we concentrate our analysis on the critic and rejection of views about the foundation of these exceptions. such an approach is not found in earlier writings in any collection. in addition, by introducing a new hypothesis in this article, we attempt to analyze the foundations of exceptionality of single hadiths narrated by muhammad ibn ‘isa in their historical context.