تعامل حوزه حدیثی مدائن با دیگر مراکز حدیثی در سده دوم و سوم هجری

مدائن، منطقه‌ای ناشناخته یا کمتر شناخته در حوزه مطالعات حدیثی است که طی سده‌های دوم و سوم هجری، راویان شیعه و سنی با گرایش‌های گوناگون فقهی و کلامی را در خود جای داده است. خاندان‌های «بنو حکیم»، «بنو صَدَقه» و «بنو موسی» از جمله بیوت حدیثی شیعی مدائنی هستند. شناخت تعامل راویان یک دیار با دیگر مراکز حدیثی، حدیث‌پژوه را یاری می‌دهد تا میزان اثرپذیری یا اثرگذاری راویان یک منطقه از مناطق دیگر را برآوُرد کند و در صورت کمبود اطلاعات در مورد مذهب و گرایش فقهی یا کلامی آن منطقه، بتواند با بررسی مراودات حدیثی، بخش زیادی از زمینه‌ها و گرایشات حدیثی آنان را تخمین بزند. این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای سامان یافته، پس از بررسی خاندان‌های روایی شیعی حاضر در مدائن در قرن دوم و سوم هجری و شمارش تعداد روایات آن‌ها در کتب اربعه، به شیوه‌های دستیابی به ارتباط مراکز حدیثی پرداخته و به دست آورده که حوزه حدیثی مدائن با حوزه‌های حدیثی دیگری چون کوفه، بصره، واسط، بغداد، شام، خراسان، مصر و تفلیس ارتباط داشته است. در این میان، حوزه حدیثی شیعی مدائن با مراکز حدیثی کوفه، واسط و تفلیس ارتباط داشته، و در فضای حدیثی اهل سنت نیز، مرکز حدیثی مدائن با مراکز حدیثی بصره، واسط، بغداد، شام، خراسان و مصر در تعامل بوده است.

Interaction of Madāʾen Hadith Center with other Hadith Centers in the Second and Third Centuries AH

Madāʾen is an unknown or lesser known region that housed Shiite and Sunni narrators of various jurisprudential and theological tendencies during the second and third centuries AH. The families of «Banu Hakim», «Banu alSadaqah» and «Banu Musa» are among the Shiite hadiths of the Madāʾen. Understanding the interaction of narrators in one area with other hadith centers helps the researcher to assess the extent to which the narrators of one area are affected by the lack of information on the religion and jurisprudence or theology of the transmitters of an area. This research, organized by descriptiveanalytical method and using library resources, after investigating the Shiite narrative families present in Madāʾen in the second and third century AH and counting the number of their narrations in the Shiite four basic hadith works, in ways of achieving The relationship between the hadith centers has been established and it has been concluded that the Madāʾen hadith tradition has been associated with other hadith areas such as Kufa, Basra, Wasit, Baghdad, Sham, Khorasan, Egypt, Tbilisi.