بررسی سندی و دلالی روایات اهل سنت در تفسیر «سَبْعاً مِنَ الْمَثانی‏»

شمار قابل توجهی از مفسران اهل سنت به واسطه باور به وجود روایت‌های نبوی دال بر معرفی «سوره حمد» به عنوان مصداق عبارت «سَبْعاً مِنَ الْمَثانی‏»، تفسیر این تعبیر به «سوره حمد» را بر دیگر آراء برتری داده و آن را برگزیده‌اند. بررسی روایات نبوی در این موضوع مشابهت زیاد متن آن‌ها را اثبات می‌کند؛ به نحوی که می‌توان گفت همه آن‌ها بازگو کننده یک سخن پیامبر (ص) در گفت و گو با یکی از صحابه (به احتمال زیاد ابی بن کعب، و یا ابوسعید بن معلی) هستند. محتوای مشترک در همه این روایات معرفی «سوره حمد» به عنوان سوره‌ای است که در کتب آسمانی پیشین و قرآن نظیر و مانند ندارد و سپس تلاوت آیه هشتاد و هفتم سوره حجر است. مفسران اهل سنت علت تلاوت این آیه پس از اشاره به فضیلت سوره حمد را در این دیده‌اند که این سوره مصداق تعبیر «سَبْعاً مِنَ الْمَثانی‏» است. اما بازخوانی مجدد این روایات نشان می‌دهد که از آنجایی که در آیه هشتاد و هفتم سوره حجر دو تعبیر «سَبْعاً مِنَ الْمَثانی‏» و «الْقُرْآنَ الْعَظیمَ» در کنار یکدیگر آمده‌اند نمی‌توان به طور قطع گفت سوره حمد مصداق «سَبْعاً مِنَ الْمَثانی‏» است؛ چه اینکه امکان دارد این سوره به عنوان مصداق «الْقُرْآنَ الْعَظیمَ» معرفی شده باشد. توجه به واژگان به کار رفته در آیه، یعنی «الْمَثانی‏» و «الْعَظیمَ» این احتمال را به وجود می‌آورد که تعبیر «الْمَثانی‏» که به معنای معطوف به گذشته است به بخشی از وحی قرآن که در کتب آسمانی پیشین نظیر و مانند دارد و تکرار آن‌ها محسوب می‌شود اشاره داشته باشد و تعبیر «الْقُرْآنَ الْعَظیمَ» به بخشی از وحی قرآنی که در کتب آسمانی پیشین مانند ندارد و مختص به پیامبر اسلام (ص) است اشاره داشته باشد.

The Chain and Textual Analysis of Sunni Traditions about the Interpretation of the Phrase ’’Sab’an minalmathānī’’(15: 87)

A notable number of Sunni exegetes of the Qur’an based on the prophetic traditions which introduce the Qur’anic chapter “Ḥamd” as the example of the term “sab’an minalmathānī”, preferred this implication to other views. To assess this interpretation, the question arises as to whether the Prophetic narratives applied for Sunni exegetes in order to prove their claim have the capability to prove such a point, regarding their context (Matn) and chains of transmitters (Sanad). In this paper, prophetic narratives are categorized according to their chains of transmitters. Because of the similarity of the text of various narratives, it is concluded that all these narratives refer to one Prophet’s speech while speaking with one of the Companions (most likely ‘Ubay bin Ka’b or Abu Sa’īd bin Mu’allā). The denominator of all traditions introduces "Sūrah alḤamd" as a sūrah that has been not existed in the previous revealed books and afterwards the recitation of the eighty seventh verse of Sūrah alḤijr ends the speech. Sunni exegetes argue that the verse “wa laqad ātaynāka sab’an minalmathānī walQur’an al‘Aẓīm” which emphasizes on the virtue of Sūrah alḤamd, points to the position of “sab’an minalmathānī” for this Sūrah as well. However, reviewing of these narratives indicates that possibly they suppose the word “almathānī” as referring to the past as part of the revelation of the Qur’an which is similarly existed in the previous revealed scriptures and then are repeated in the Qur’an, but the phrase “alQur’an al‘Aẓīm” refers to the part of the Qur’an that is not mentioned in previous scriptures and is specific to the Prophet of Islam (p.b.u.h)