توسعه مدل گردشگری اجتماع‌محور در ایران: پژوهشی مبتنی بر مرور سیستماتیک و نظریه داده بنیاد

گردشگری اجتماع‌محور با هدف شامل نمودن جوامع محلی در توسعه گردشگری و به دنبال توزیع عادلانه منافع است اما اجرای آن با چالش‌هایی روبرو است. بنابراین، پیش از اتخاذ اقدامات باید به شناسایی علت‌ها، زمینه‌ها و مداخله‌گرها مبادرت نمود زیرا هر جامعه‌ای، با مسائل متفاوتی روبرو بوده و از اتخاذ رویکرد اجتماع‌محور نیز نتایج متفاوتی کسب خواهد نمود. درهرحال، تاکنون مدلی جامع برای توسعه گردشگری اجتماع‌محور متناسب با شرایط کشور ارائه نشده است. بدین منظور، مطالعه حاضر با تلفیق روش‌های تحلیل سیستماتیک و داده‌بنیاد به ارائه این مدل پرداخته است. چهار پایگاه نمایه کننده مقالات انتخاب و با استفاده از چک‌لیست پریزما و راهنمای ارزیابی انتقادی، 55 مقاله به‌دست‌آمده به‌دقت تحلیل شدند. نتایج نشان می‌دهند که سطح توسعه زیرساختی و اقتصادی مقصد و ادراک ساکنان از توسعه گردشگری شرایط علی گردشگری اجتماع‌محور را شکل می‌دهند. همچنین، انسجام، همبستگی، هماهنگی بین ذی‌نفعان و تعهدات مکانی و اجتماعی زمینه‌ساز تمایل به مشارکت ساکنان محلی در توسعه گردشگری است. درهرحال، صرف وجود این زمینه‌ها به معنای تحقق گردشگری اجتماع‌محور نیست. در ایران به دلیل ساختار برنامه‌ریزی متمرکز و بالا به پایین، دولت و رهبری در سطوح کلان و خرد می‌توانند سبب تقویت یا تضعیف این زمینه‌ها گردند. بدین ترتیب، توسعه گردشگری اجتماع‌محور در کشور مستلزم اقدامات و استراتژی‌های سیاستی، اجتماعی، اقتصادی و فنی است که به حصول پیامدهای آن شامل پایداری و تصویر مقصد یاری رساند. نتایج به طرح‌های که هدف آن‌ها توسعه گردشگری اجتماع‌محور است کمک می‌کنند تا در صورت ناکامی شرایطی که باید کنترل یا دست‌کاری شوند را شناسایی نمایند.

developing a community-based tourism model in iran: a systematic review and grounded theory research

community-based tourism (cbt) aims to include local communities in tourism development and distribute benefits fairly. however, its implementation faces challenges. therefore, it is necessary to identify the causes, backgrounds, and interventions before taking action because each community faces different problems and will also achieve different results from adopting a community-based approach. in any case, so far, a comprehensive model for the development of community-based tourism tailored to the conditions of the country has not been presented. to this end, this study has presented this model by combining systematic and grounded theory methods. four article indexing databases were selected, and 55 articles were obtained using the prisma checklist and critical evaluation guide, which were carefully analyzed. the results show that the level of infrastructural and economic development of the destination and the perception of residents of tourism development form the causal conditions of community-based tourism. also, cohesion, solidarity, coordination between stakeholders, and spatial and social commitments pave the way for the willingness of residents to participate in tourism development. however, the mere existence of these grounds does not mean the realization of community-based tourism. due to iran’s centralized and top-down planning structure, the government and leadership at the macro and micro levels can strengthen or weaken these grounds. thus, the development of community-based tourism in the country requires policy, social, economic, and technical measures and strategies that contribute to the achievement of its outcomes, including sustainability and destination image. the results help plans that aim to develop community-based tourism to identify the conditions that must be controlled or manipulated in case of failure.