ارزیابی نظرات کارشناسی درباره مدرن سازی شبکه های آبیاری و زهکشی در ایران

رشد جمعیت و تقاضای بیشتر برای آب به منظور تولید محصولات کشاورزی از یک سو و بروز خشکسالی ها و تغییر اقلیم از سویی دیگر منجر به کاهش شدید منابع آب و کمبود آب مورد نیاز در بخش کشاورزی، به عنوان بزرگترین چالش بخش مصرف کننده آب در کشور ایران شده است.  به دلیل کمبود منابع آب ذخیره شده در پشت سدها و مخازن تامین آب، از 3/2 میلیون هکتار شبکه های اصلی آبیاری در ایران، در عمل 2/9 میلیون هکتار آن در حال بهره برداری است. بحران آب و ضرورت استفادۀ بهینه از آب در شبکه های آبیاری، ضرورت مدرن سازی این شبکه ها در کشور را بیشتر نمایان ساخته است. هدف از این مقاله، بررسی چالش های مدرن سازی شبکه های آبیاری در ایران از دیدگاه کارشناسان و مدیران اجرایی مرتبط با موضوع است. این تحقیق در راستای مرحلۀ اول بررسی جامع در خصوص موضوع و تدوین نقشه راه مدرن سازی شبکه های آبیاری در شرایط کمبود منابع آب است. برای این منظور پس از مروری جامع در منابع علمی، پرسشنامه ای تخصصی با همکاری و نظر خواهی از دستگاه های اجرایی مرتبط و متولی موضوع تدوین شد. این پرسشنامه با هدف بررسی و ارزیابی دیدگاه های کارشناسی در خصوص مدرن سازی شبکه های آبیاری تدوین شد و حاوی 67 سوال است که جنبه های مختلف مرتبط با مسائل و چالش های مدرن سازی شبکه های آبیاری در کشور را در بر می گیرد. پرسشنامه های تکمیل شده از 60 نفر از پاسخ دهندگان متشکل از کارشناسان و مدیران دستگاه‌های دولتی، شرکت های مشاور، استادان دانشگاهی، و محققان و صاحب نظران مختلف مرتبط با موضوع از بخش های آب و کشاورزی در سراسر کشور دریافت شد. رئوس کلی سئوال های مطرح شده در پرسشنامه عبارت بودند از: ضرورت و اولویت مدرن سازی، میزان توجه به موضوع و سرعت اقدامات، عوامل بازدارنده پتانسیل، عوامل موثر پیشران و تسهیل کننده میزان اثرگذاری مدرن سازی بر مولفه های مختلف مدیریت آب در شبکه و تولیدات کشاورزی آن، پارامترهای موثر و معیارهای لازم در انتخاب و اولویت بندی شبکه ها برای مدرن سازی، موانع درون و برون سازمانی برای اجرای فرآیند مدرن سازی، میزان اثرگذاری مدرن سازی بر صرفه جویی واقعی آب، و سایر نظرها و پیشنهادها. بر اساس نتایج حاصل از محاسبه شاخص امتیاز سوال، حداکثر مقدار این شاخص برای دو تیپ پاسخ سوال های مطرح شده، به ترتیب برای سوال های با کد q35 و q45 به دست آمد که حاکی از آن است که پرسش شوندگان خیلی زیاد معتقدند که در مدرن سازی، اولویت با انتخاب شبکه هایی است که به مدرن سازی پاسخ مناسب می دهند و قویا موافق آن هستند که مدرن سازی آبیاری باید بر بهبود خدمات تحویل و توزیع آب به بهره برداران، کاهش هزینه های بهره برداری برای کشاورزان، تسهیل عملیات بهره برداری، بهبود تولید کشاورزی به شیوه ای پایدار، و بهبود معیشت جوامع روستایی تمرکز داشته باشد.

evaluation of expert views and opinions on the modernization of irrigation networks in iran

introduction modernization specifically relies on technical, managerial and organizational improvement (rather than simply physically rebuilt) of irrigation projects with the aim of improving the use of resources (manpower, water, economy, and environment) and water delivery services to farms. such investments for modernization are more focused on the details of the internal operation of an irrigation project than on simple and large-scale conventional investments in the covering of canals or in the total reconstruction or improvement of rivers (siahi, 2010; burt, 2013). there are, however, specific goals of modernization that include the following: increasing water productivity, increasing the effectiveness of credits, increasing the reliability and flexibility of irrigation water supply in relation to other users' demands, and maintaining environmental sustainability (playan and mateos, 2006). most irrigation modernization policies are focused on providing infrastructure and new technologies to improve the efficiency of irrigation water transfer and use. these policies have prevailed in most arid and semi-arid countries. in many cases, there has been no regional-scale reflection on their impacts, and no comprehensive consideration of future policy directions (sanchis-ibor et al., 2021). by examining the scientific resources within the country as well as the laws and policies governing the country's water management, including the five-year development plans, it is evident that the modernization of irrigation networks has not been addressed much, and this key word has not been explicitly and directly incorporated into the executive authorities' programs and credits. moreover, when considering the modernization process, its side effects should be considered on a larger scale (catchment basin) in order to prevent irrigation modernization from increasing water harvesting and consumption.