طراحی الگوی توسعه پایدار کارآفرینی روستایی (مطالعه موردی: روستاهای ساحلی شهرستان ساحلی و میاندرود)

مقدمه و هدف: روستاهای ساحلی شهرستان‌های ساری و میاندرود، با وجود بهره‌مندی از ظرفیت‌های منحصربه‌فرد طبیعی و اقتصادی، با چالش‌هایی همچون مهاجرت جوانان، کاهش اشتغال، تخریب محیط‌زیست، و ناکارآمدی در بهره‌برداری از منابع محلی روبه‌رو هستند. این مسائل موجب کاهش پایداری اقتصادی و اجتماعی در این نواحی شده و ضرورت توجه به رویکردهای نوین و پایدار برای توسعه این مناطق را برجسته‌تر کرده است. در این میان، توسعه پایدار کارآفرینی روستایی به‌عنوان یک راهبرد موثر می‌تواند نقشی کلیدی در رفع این چالش‌ها ایفا کند. کارآفرینی پایدار با ایجاد فرصت‌های شغلی، افزایش درآمد، ارتقای مشارکت مردمی، فعال‌سازی سرمایه‌های اجتماعی، و بهره‌برداری بهینه از منابع انسانی، به‌مثابه موتور محرک تحول و پیشرفت عمل می‌کند. به‌ویژه در این مناطق، بهره‌گیری از ظرفیت‌های محلی نظیر گردشگری ساحلی و صنایع وابسته به دریا، فرصتی استثنایی برای تحول اقتصادی و اجتماعی فراهم می‌آورد. بر این اساس، طراحی و ارائه الگوهای نوآورانه و بومی برای توسعه پایدار کارآفرینی در این مناطق اهمیت ویژه‌ای دارد. این تحقیق با هدف طراحی الگوی توسعه پایدار کارآفرینی روستایی در نواحی ساحلی ساری و میاندرود انجام شده است تا ضمن پاسخگویی به نیازهای خاص این مناطق، تحولی مثبت در راستای پایداری اقتصادی و اجتماعی ایجاد کند.مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده‌ها، پیمایشی است و در دسته تحقیقات غیرآزمایشی قرار می‌گیرد. رویکرد تحقیق از نوع آمیخته (کیفی-کمی) بوده و در سال 1403 اجرا شده است. در بخش کیفی، با استفاده از مرور سیستماتیک و نظام‌مند پیشینه موضوع، نسبت به درک و شناخت عمیق مسئله اقدام شد. سپس، برای بومی‌سازی مدل با توجه به شرایط و محدودیت‌های جامعه، از نقطه‌نظر خبرگان حوزه کارآفرینی و کسب‌وکار روستایی که به روش هدفمند و تکنیک نمونه‌گیری گلوله‌برفی انتخاب شدند، مولفه‌های مدل شناسایی و طبقه‌بندی شدند. در بخش کمی، برای طراحی الگوی موردنظر و ایجاد ارتباط بین ابعاد مدل از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ism) و تکنیک micmac استفاده شد. جامعه آماری بخش کمی تحقیق شامل خبرگان و صاحب‌نظران با سابقه در عرصه پژوهش و عمل در کارآفرینی، و همچنین کارآفرینان و صاحبان کسب‌وکار در 14 روستای ساحلی شهرستان ساری و میاندرود بود که در مجموع 60 نفر به‎روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی انتخاب شدند. در این تحقیق نرم ‎افزار maxqda نسخه 10 برای تحلیل محتوا، نرم ‎افزار spssv23 برای آمار توصیفی و برای تحلیل ساختاری-تفسیری از نرم‎افزار excel استفاده شد.  یافته‌ها: براساس نتایج 15 عامل موثر بر توسعه پایدار کارآفرینی روستایی در روستاهای ساحلی شناسایی شد. «ویژگی­ های فردی-شخصیتی»، «بازاریابی و بازرگانی» و «تسهیل سیاستی و قانونی» بیشترین تکرار کدهای اولیه را به‎ خود اختصاص داده است. یافته‌های ism نشان داد که «مولفه‌های ظرفیت‌های طبیعی منطقه‌ای» و «ظرفیت‌های اجتماعی و مشارکتی» در منطقه، به ‎عنوان پایه‌های اساسی توسعه کارآفرینی در مناطق روستایی ساحلی شناخته می‌شوند. قرارگیری این مولفه‌ها در سطح پنجم مدل ism حاکی از آن است که این عوامل از اهمیت استراتژیک و بنیادین برخوردارند و بدون توجه به آنها، تلاش‌های دیگر برای توسعه کارآفرینی ممکن است به نتیجه نرسد. در سطح چهارم مدل متغیرهای تسهیل سیاستی و قانونی، حمایت‎های دولتی و فرهنگ و ارزش‎های حاکم قرار گرفت. در سطح سوم نیز 6 متغیر تسهیلات و اعتبارات، ارتباطات و تشکلات، بستر کلان اقتصادی، زیرساخت‎های فیزیکی، آموزشی و ترویجی و مدیریتی و برنامه‎ریزی در ارتباط با هم قرار گرفته و این طبقه را تشکیل دادند. همچنین در سطح دوم و اول مدل نیز، متغیرهای «دسترسی به فناوری و صنایع»، «ویژگی‌های فردی و حرفه‌ای»، «حفاظت زیست‌محیطی» و «بازاریابی و بازرگانی» قرار گرفته‌اند. تحلیل micmac نشان داد که اکثر متغیرها به‎ دلیل وابستگی و نفوذ بالا در منطقه پیوندی و وابسته قرار گرفتند. نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که توسعه پایدار کارآفرینی روستایی در روستاهای ساحلی شهرستان‌های ساری و میاندرود به‎شدت تحت تاثیر ظرفیت‌های طبیعی، اجتماعی و مشارکتی این مناطق است. این عوامل، به‌عنوان پایه‌های اساسی توسعه کارآفرینی، در بالاترین سطح مدل ism قرار دارند و اهمیت استراتژیک آنها تاکید می‌کند که بدون فراهم‌سازی و بهبود این ظرفیت‌ها، توسعه سایر ابعاد کارآفرینی با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. به‎ طور کلی بر اساس یافته‌های تحقیق، توسعه پایدار کارآفرینی در مناطق روستایی ساحلی نیازمند برنامه‌ریزی جامع و توجه به ظرفیت‌های طبیعی و اجتماعی این مناطق است. پیشنهاد می‌شود برای بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها، سیاست‌گذاران بر تقویت زیرساخت‌های اجتماعی و اقتصادی مانند حمل‌ونقل، دسترسی به فناوری‌های نوین، و توسعه شبکه‌های ارتباطی تمرکز کنند. از سوی دیگر، عوامل فردی و حرفه‌ای، مانند ویژگی‌های شخصیتی کارآفرینان و مهارت‌های تخصصی، به‌عنوان نیروهای تسهیل‌کننده در سطوح اجرایی نقش پررنگی دارند. برای دستیابی به توسعه پایدار کارآفرینی در این مناطق، پیشنهاد می‌شود برنامه‌هایی با هدف تقویت ظرفیت‌های طبیعی و اجتماعی، نظیر حفاظت از منابع زیست‌محیطی و افزایش تعاملات اجتماعی، اجرا شود. ایجاد تعاونی‌های بازاریابی، توسعه مهارت‌های بازاریابی و مدیریتی، بهبود زیرساخت‌های فیزیکی و حمل‌ونقل، و استفاده بهینه از ظرفیت‌های گردشگری ساحلی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به افزایش توانمندی روستاییان و توسعه پایدار این مناطق کمک کند. همچنین، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، همراه با سیاست‌های حمایتی دولت و تسهیل مقررات، می‌تواند زمینه‌ساز بهره‌وری بیشتر از منابع محلی و رشد اقتصادی پایدار شود.

designing a sustainable rural entrepreneurship development model (case study: coastal villages of sari and miandorud counties)

background: despite possessing unique natural and economic potentials, the coastal villages of sari and miandoroud counties face numerous challenges, such as youth migration, declining employment, environmental degradation, and inefficiencies in utilizing local resources. these issues have led to reduced economic and social sustainability in these areas, emphasizing the urgent need for innovative and sustainable approaches to their development. in this context, sustainable rural entrepreneurship emerges as an effective strategy, playing a pivotal role in addressing these challenges. sustainable entrepreneurship can serve as a driving force for transformation and progress by creating job opportunities, increasing income, enhancing public participation, activating social capital, and optimizing the use of human resources. particularly, leveraging local potentials, such as coastal tourism and marine-related industries in these regions, offers a unique opportunity for economic and social transformation. therefore, designing and presenting innovative and localized models for sustainable entrepreneurial development in these areas are of significant importance. this study aims to design a model for sustainable rural entrepreneurship development in the coastal areas of sari and miandoroud, addressing the specific needs of these regions while contributing to positive changes toward economic and social sustainability.methods: since this research aims to identify the components of a sustainable rural entrepreneurship model and configure these components while determining their levels of influence, it is of a survey type in terms of data collection. it is also classified as non-experimental in terms of the level of control and supervision. the research approach is a mixed qualitative-quantitative method, conducted in 2024. data were collected using semi-structured interviews and questionnaires. in the first phase, a deep understanding of the issue was achieved through a systematic literature review. to localize the model according to the context and limitations of the community, components were then identified and categorized using expert opinions in the fields of entrepreneurship and rural business through purposeful sampling and the snowball technique. in the second phase, interpretive structural modeling (ism) and micmac analysis were used to design the intended model and establish relationships between the model dimensions. the statistical population in the quantitative section included experts, entrepreneurs, and business owners from 14 coastal villages of sari and miandorud, with a total of 60 individuals selected through snowball sampling. maxqda version 10 was used for content analysis, spssv23 for descriptive statistics, and excel for ism.results: fifteen influencing factors were identified in the sustainable development of rural entrepreneurship in coastal villages. among these, individual and personality traits, marketing and commerce, and policy and legal facilitation had the highest frequency of initial codes. the ism findings revealed that regional natural capacities and social and participatory capacities served as fundamental pillars for entrepreneurship development in coastal rural areas. these components were placed at the fifth level of the ism model, indicating their strategic and foundational significance. neglecting these factors could render other efforts for entrepreneurship development ineffective. variables such as policy and legal facilitation, government support, and prevailing cultural values were identified at the fourth level. the third level included six interconnected variables: financial facilities and credits, communication and associations, the macroeconomic environment, physical infrastructure, education and extension services, and management and planning. finally, variables such as access to technology and industries, individual and professional traits, environmental conservation, and marketing and commerce were placed at the second and first levels. the micmac analysis showed that most variables were in the dependent and linkage category due to their high dependence and influence in the region.conclusion: the results of this study indicate that the sustainable development of rural entrepreneurship in the coastal villages of sari and miandorud counties is strongly influenced by the natural, social, and participatory capacities of these areas. as fundamental pillars of entrepreneurial development, these factors occupy the highest level in the ism model. their strategic importance highlights that without the provision and enhancement of these capacities, the development of other dimensions of entrepreneurship will face serious challenges. based on the study findings, sustainable entrepreneurial development in coastal rural areas generally requires comprehensive planning and attention to the natural and social capacities of these regions. to leverage these capacities, policymakers are recommended to focus on strengthening social and economic infrastructure, such as transportation, access to modern technologies, and the development of communication networks. on the other hand, individual and professional factors, such as the personality traits of entrepreneurs and their specialized skills, play a significant role in facilitating forces at the executive level. to achieve sustainable entrepreneurial development in these areas, it is suggested to implement programs aimed at enhancing natural and social capacities, such as environmental resource conservation and increasing social interactions. establishing marketing cooperatives, developing marketing and management skills, improving physical and transportation infrastructure, and optimizing the use of coastal tourism capacities are among the actions that can empower rural residents and contribute to the sustainable development of these regions. additionally, access to advanced technologies, government support policies, and regulatory facilitation can pave the way for greater utilization of local resources and sustainable economic growth.