شناسایی و اولویت‎ بندی راهکارهای توسعه کشت زیتون: به‌سوی توسعه کسب‌وکارهای کشاورزی پایدار

مقدمه و هدف: گرچه بررسی‌ها از وجود برنامه‌های گسترده و درعین‌حال پراکنده طی سال‌های پس از انقلاب در زمینه رفع محرومیت، به‎ سازی و عمران روستایی، با تخصیص اعتبارات لازم در زمینه‌ی برنامه‌های روستایی حکایت می‌کند. با این‎‌حال به‎ نظر می‌رسد همچنان محرومیت، فقر و نابرابری در مناطق روستایی حاکم است‌. آثار این وضعیت در مسائل و مشکلات مناطق روستایی از جمله بیکاری افراد خانواده، تخلیه جمعیتی و تخریب کالبدی روستا، فقر و نابرابری، فقدان دسترسی به امکانات آموزشی و بهداشتی، وابستگی روزافزون به حمایت‌های اجتماعی دولت، عدم توانایی در مواجه با تغییرات اقلیم، ضعف زیرساخت‌ها، تخریب زمین، کشاورزی کم بازده، از بین رفتن مراتع با ارزش و سطح پایین درآمد، نمایان می‌شود‌. بخش کشاورزی برای تحقق ماموریت‌های خود از جمله تامین امنیت غذایی جامعه و ایفای نقش موثر در تقویت استقلال ملی، نیازمند گذر سریع از مرحله تولید معیشتی و سنتی به مرحله تولید صنعتی و تجاری است. در این راستا، توسعه کشاورزی می‌تواند زمینه‌های جذب امکانات و خدمات را در روستا فراهم آورده و عامل مهمی در جهت جلوگیری از بیکاری و پیامدهای منفی و معضلات ناشی از آن باشد و از میان محصولات کشاورزی، درختان زیتون به‎ دلیل عمر طولانی، سازگاری با طیف نسبتاً وسیعی از شرایط محیطی، جنبه‌های تاریخی و ارزش بالای آن‌ها در تغذیه و سلامت انسان، از دیرباز مورد توجه جوامع مختلف بوده است؛ چراکه توسعه کشت زیتون در منطقه، عامل مهمی برای جذب نیروی کار، ایجاد اشتغال، درآمدزایی، کاهش بیکاری و به‌خصوص جلوگیری از مهاجرت‌های گروهی و تخلیه نیروی انسانی از روستاهاست. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناسایی راهکارهای توسعه کشت زیتون در نواحی روستایی شهرستان ریجاب (استان کرمانشاه) طراحی و انجام شد.مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر از لحاظ هدف در دسته پژوهش‌های کاربردی و در گردآوری و تحلیل داده‌ها جزو پژوهش‌های توصیفی پیمایشی به‌شمار می‌رود. برای دستیابی به هدف پژوهش از رویکرد ترکیبی (کیفی- کمی) و روش دلفی و تکنیک تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق کشاورزان زیتون‌کار نمونه و پیشرو، کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی و پژوهشگران موضوعی در شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه بودند که 21 نفر از آن‌ها به‎روش نمونه‎ گیری هدفمند از نوع گلوله برفی، به‌عنوان اعضای پانل دلفی انتخاب شدند. در این تحقیق پس از سه دور بررسی، در خصوص راهکارهای توسعه کشت زیتون در مناطق روستایی شهرستان ریجاب اجماع حاصل شد. ابزار اصلی تحقیق در دور اول دلفی پرسشنامه با سوالات باز پاسخ، در نوبت دوم و سوم پرسشنامه با سوالات بسته و باز پاسخ و در مرحله تکنیک تحلیل سلسله مراتبی، پرسشنامه مقایسه زوجی بود. داده‌ها با استفاده از کدگذاری، تحلیل محتوا عرفی و آمار توصیفی در محیط نرم‌افزارهای spss، excel و expert choice مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته‌ها: بر اساس نتایج پژوهش، برای توسعه کشت زیتون در نواحی روستایی شهر ریجاب، 27 راهکار در قالب 4 دسته کلی، شامل راهکارهای آموزشی و مهارتی، راهکارهای فرهنگی و اجتماعی، راهکارهای زیرساختی و خدماتی و راهکارهای اقتصادی و حمایتی، شناسایی گردید و از این بین بیشترین فراوانی به راهکارهای اقتصادی و حمایتی، اختصاص داشت. همچنین، براساس یافته‌های پژوهش مشخص گردید که راهکارهای پرداخت تسهیلات کم‌بهره به احداث باغ‌های زیتون، توسعه صنایع فرآوری و بسته‌بندی زیتون، به ‎ترتیب بیشترین اهمیت و به‌عبارتی مناسب‌ترین راهکارهای توسعه کشت زیتون در نواحی روستایی شهر ریجاب هستند.نتیجه‌گیری: کشت زیتون در مناطق داری شرایط اکولوژیکی مناسب، باعث رونق بخشیدن به باغداری منطقه شده که در بلندمدت، درآمدی پایدار و دائمی برای باغداران به‎ همراه دارد. از طرفی کشت باغات زیتون از طریق به‌کارگیری نیروی کار در تمامی مراحل از احداث باغ تا برداشت محصول، باعث رونق اشتغال‌زایی و ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق کشت کننده زیتون می‌گردد و این توسعه باغات زیتون و افزایش میزان تولید آن، مزیتی رقابتی ایجاد خواهد کرد که باعث جذب سرمایه‌گذاران از مناطق دیگر می‌شود. علاوه بر این توسعه باغات زیتون بر معیشت و امنیت غذایی پایدار روستایی اثرگذار بوده و رفاه اجتماعی را به‎ دنبال دارد. براساس یافته‌های پژوهش حاضر، برنامه‌ها و اقداماتی برای پرداخت تسهیلات کم ‎بهره برای احداث باغات زیتون، توسعه صنایع تبدیلی و بسته‌بندی زیتون، تلاش برای جذب سرمایه‌گذاران بومی، منطقه‌ای و ملی توسعه باغات زیتون، توسعه زیرساخت‌های آموزشی و ترویجی در این زمینه، کاشت، پرورش و برداشت زیتون، ایجاد کارگاه روغن‌کاری زیتون، تهیه نهال یارانه‌ای و رایگان، توسعه صنایع تبدیلی برای کاهش خام‌فروشی زیتون و برگزاری دوره آموزشی-مهارتی کاشت و استفاده از زیتون را می‌توان پیشنهاد کرد. در این راستا، نظر به این‌که کشت زیتون در منطقه ریجاب به‎ دلیل برخورداری از شرایط اکولوژیکی مناسب، باعث رونق بخشیدن به باغداری شده است که این امر در بلندمدت باعث توسعه کسب‌وکارهای کشاورزی پایدار و دستیابی کشاورزان به درآمد پایدار و دائمی می‌گردد، لذا پیشنهاد می‎گردد که با انجام پروژه‌های تحقیقاتی و طرح‌های مکان‌یابی با تکیه بر مطالعات دقیق اقلیمی، خاک‌شناسی و غیره، مکان‌های مناسب برای توسعه باغات زیتون، شناسایی گردد. با ایجاد مزارع آزمایشی و نمایشی و با نظارت مراکز تحقیقاتی و پژوهشی، کشاورزان را به کشت زیتون ترغیب کنند. با مدرنیزه کردن روش‌های استخراج روغن و اصلاح شرایط انباری، از کاهش کیفیت و فساد محصول زیتون جلوگیری کرد و در نهایت با توجه به این‌که بیشتر زمین‌های زراعی شهر ریجاب کوهستانی و شیب‌دار است، با سرمایه‌گذاری و استفاده از تسهیلات بانکی و یارانه‌های کشاورزی جهت توسعه باغات زیتون، می‌توان از فرسایش خاک در این مناطق جلوگیری کرد.

identifying and prioritizing strategies for the development of olive cultivation: toward the sustainable agribusiness development

background: although studies indicate the existence of extensive and, at the same time, scattered programs during the years after the revolution in the field of removing deprivation, improvement, and rural construction, with the allocation of necessary credits in the field of rural programs, it seems that deprivation, poverty, and inequality still prevail in rural areas. the effects of this situation are visible in the issues and problems of rural areas, including unemployment of family members, population evacuation and physical destruction of the village, poverty and inequality, lack of access to educational and health facilities, increasing dependence on government social support, inability to face climate changes, weakness of infrastructure, land degradation, low-yield agriculture, loss of valuable pastures, and low level of income. to fulfill its missions, including ensuring the food security of the society and playing an effective role in strengthening national independence, the agricultural sector needs a rapid transition from the subsistence and traditional production stage to the industrial and commercial production stage. in this regard, agricultural development can provide opportunities for attracting facilities and services in the village and is an important factor in preventing unemployment and its negative consequences and problems. among agricultural products, olive trees have long been of interest to different societies due to their long life, adaptability to relatively a wide spectrum of environmental conditions, historical aspects, and their high value in human nutrition and health. this is because the development of olive cultivation in the region is an important factor for attracting labor, creating employment, generating income, reducing unemployment, and especially preventing group migrations and evacuation of manpower from villages. in this direction and to improve the welfare of villagers, the present research aimed to identify the strategies for the development of olive cultivation in the rural areas of rijab city.methods: in terms of the purpose, the current research is considered a descriptive survey research in the category of applied research and data collection and analysis. a combined approach (qualitative-quantitative), delphi methods, and hierarchical analysis were used to achieve the goal of the research. the community studied in this research was exemplary and leading farmers, experts of the agricultural jihad organization, and subject matter experts in rijab city, among which 21 people were selected as members of the delphi panel using the purposeful snowball sampling method. in this research, a consensus was reached after three rounds of investigation regarding the strategies for the development of olive cultivation in the rural areas of rijab city. the main research tool in the first delphi round was a questionnaire with open-ended questions, a questionnaire with closed and open-ended questions in the second and third rounds, and a pairwise comparison questionnaire in the hierarchical analysis stage. the data were analyzed using coding, content analysis, and descriptive statistics in spss, excel, and expert choice software.results: based on the research results, for the development of olive cultivation in the rural areas of rijab city, 27 solutions were identified in the form of four general categories, including educational and skill solutions, cultural and social solutions, infrastructural and service solutions, and economic and support solutions. the most frequency was dedicated to economic and support solutions. it was also determined that the solutions for paying low-interest facilities for the construction of olive gardens and the development of olive processing and packaging industries were respectively the most important and, in other words, the most appropriate solutions for the development of olive cultivation in the rural areas of rijab city.conclusion: the cultivation of olives in areas with suitable ecological conditions has brought prosperity to horticulture in the region, which brings a stable and permanent income for gardeners in the long run. on the other hand, the cultivation of olive groves through the use of labor in all stages from the construction of the orchard to the harvest of the crop will boost employment and create job opportunities in the olive-growing areas, and this development of olive groves and increasing its production will create a competitive advantage that attracts investors from other regions. in addition, the development of olive groves has an effect on the livelihood and sustainable food security of the village and seeks social welfare. based on the findings of the present research, programs and measures can be suggested for paying low-interest facilities for the construction of olive groves, development of olive processing and packaging industries, efforts to attract local, regional, and national investors for the development of olive groves, development of educational and promotional infrastructures in the field, planting, growing, and harvesting olives, establishing an olive oiling workshop, providing subsidized and free seedlings, developing transformation industries to reduce the sale of raw olives, and holding training and skill training courses on planting and using olives. in this regard, olive cultivation in the rijab region has led to the prosperity of horticulture due to the favorable ecological conditions, which will lead to the development of sustainable agricultural businesses and farmers’ achievement of stable and permanent income in the long run. therefore it is suggested to identify suitable places for the development of olive groves by carrying out research projects and location plans based on detailed climate studies, soil science, etc. farmers should be encouraged to cultivate olives by creating experimental and demonstration farms under the supervision of research centers. the quality reduction and corruption of the olive product should be prevented by modernizing the oil extraction methods and improving storage conditions. considering that most of the agricultural land in the city of rijab is mountainous and steep, investing and using bank facilities and agricultural subsidies for the development of olive orchards can prevent soil erosion in these areas.