بررسی راهکارهای عملیاتی برای ارتقای اقتصادی جوامع روستایی حاشیه جنگل هیرکانی

مقدمه و هدف: جنگل ‌‌ها به‌‌عنوان یک منبع تجدید شونده از ارکان اصلی توسعه پایدار در هر کشور به‌‌شمار می‌‌روند که با تولید کالاها و خدمات به‌‌صورت مستقیم و غیرمستقیم نقش مهمی در توسعه‌‌ی اقتصادی و اجتماعی مناطق دارند و به‌‌شکل یک ترکیب حیاتی در تامین رفاه جوامع روستایی حاشیه جنگل و توسعه‌‌یافتگی روستاها نقش دارند. محصولات غیرچوبی جنگل در دهه‌‌های اخیر به‌‌عنوان یکی از مولفه‌‌های مهم در کاهش فقر جوامع محلی و روستایی شناخته شده است. لذا نیاز به درک عمیق‌‌تر معیشت روستایی و پیچیدگی آن برای اطمینان از توسعه روستایی از جمله عواملی است که انگیزه برای مطالعه در زمینه نقش و اهمیت محصولات منابع جنگلی در اقتصاد روستایی را بیشتر می‌‌کند. لذا در عصر حاضر کارآفرینی فرصت‌های جدیدی را برای افراد مستعد و علاقمند به محصولات غیرچوبی جنگل ایجاد کرده تا درآمدشان را بهبود بخشیده، دارایی و سرمایه خود را افزایش داده و استاندارد زندگی در جوامع روستایی را در اقتصادی جدید در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط رشد دهند. توسعه کارآفرینی در نقاط روستایی یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های توسعه روستایی است که می‌تواند در رشد و توسعه پایدار روستاها نیز نقش به‎سزایی داشته باشد. توسعه کارآفرینی روستایی با محصولات غیرچوبی جنگل پتانسیلی برای کمک به تنوع‌‌بخشی به منابع درآمد و اشتغال روستایی است که فرصت‌های مناسبی را برای کاهش مخاطرات معیشتی و ماندگاری در مناطق روستایی فراهم می‌کند. لذا برای شناخت بهتر مزایای اقتصاد جنگل، مطالعاتی در خصوص نقش خدمات اکوسیستم جنگل و توسعه کارآفرینی روستایی با آن در اقتصاد جوامع روستایی جنگل ضروری می ‎باشد. مواد و روش‌ها: این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت‌‌بندی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌‌ و تهدید‌‌ جنگل‌‌های هیرکانی در ارتقاء اقتصادی جوامع روستایی حاشیه حنگل و ارائه راهکارهای عملیاتی در این زمینه با استفاده از روش پیمایش، مطالعات میدانی و تکمیل پرسشنامه انجام گردید. جامعه آماری پژوهش متشکل از متخصصان و کارشناسان در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در سطح استانی و منطقه‌‌ای حوزه جنگل‌‌های هیرکانی بوده است. در این مطالعه جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات پرسشنامه از تکنیک‌‌های swara و swot بهره گرفته شد و در ادامه جهت اولویت‌‌بندی راهبردها و راهکارها در زمینه ارتقای اقتصادی جوامع روستایی حاشیه جنگل از ماتریس برنامه‌‌ریزی راهبردی کمی (qspm) استفاده گردید. یافته‌ها: نتایج مدل swot، 11 قوت، 10 ضعف، 10 فرصت و 11 تهدید برای ارتقاء اقتصادی جوامع روستایی حاشیه جنگل هیرکانی شناسایی نمود. بر اساس نتایج مهم ترین نقاط قوت و ضعف جنگل‌‌های هیرکانی در ارتقای اقتصادی جوامع روستاییان حاشیه جنگل با توجه به امتیاز وزنی کسب‌‌شده در ماتریس ارزیابی عوامل داخلی شامل افزایش تنوع فرصت‌‌های شغلی و بهره‌‌برداری بی‌‌رویه و تخریب منابع‌‌ جنگلی ناشی از وابستگی زیاد جوامع روستایی به اکوسیستم جنگل بوده است و در میان نقاط فرصت ایجاد اشتغال جوامع روستایی با توسعه فعالیت‌‌های مرتبط به جنگل و افزایش قیمت دارایی‌‌ها (زمین، ساختمان و ...) به‌‌دلیل برخورداری از چشم‌‌انداز جنگل بیشترین وزن را در بین سایر گویه‎ ها به‌‌خود اختصاص دادند. همچنین، از مهم ترین تهدیدهای نقش جنگل‌‌های هیرکانی در ارتقای اقتصادی جوامع روستایی حاشیه جنگل پیامدهای تخریب و تغییر کاربری اراضی جنگلی و ورود افراد سودجو به عرصه‌‌های جنگلی (برداشت غیرمجاز چوب‌‌های جنگلی (قاچاق)، قارچ، گیاهان دارویی ...) به ‎علت کسب بیشترین وزن را در بین سایر تهدیدها بوده است. نتیجه‌گیری: با توجه به مجموع امتیازات محاسبه شده در مدل راهبردی، راهبردهای اتخاذشده در منطقه مورد مطالعه به راهبردهای «رقابتی» نزدیک می‌‌باشد و مسئولان ذیربط باید سعی کنند به‌‌سمت این راهبرد‌‌ها گام بردارند و با استفاده از نقاط قوت جنگل‌‌های هیرکانی در ارتقای اقتصادی جوامع روستایی حاشیه جنگل از فرصت‌های خارجی آن حداکثر استفاده را بنمایند. همچنین نتایج اجرای ماتریس qspm نشان داد راهبردهای حمایت از پروژه‌‌های زراعت چوب و زنبورداری از طریق سیاست‌‌های یارانه‌‌ای، اعطای تسهیلات و وام‌‌های کم‌‌بهره؛ تلاش در جهت کاهش محرومیت‌‌ها و افزایش توسعه‌‌یافتگی اجتماعی و اقتصادی روستاهای حاشیه جنگل؛ معرفی جاذبه‌‌های گردشگری جنگل هیرکانی و توسعه طبیعت‌‌گردی، بوم‌‌گردی روستایی به روش‌‌های مختلف؛ و ارتقا آگاهی‌‌ها و فرهنگ محیط‌‌زیستی جوامع و توسعه  ngoها و نهادهای دوستدار طبیعت با کسب بیشترین امتیاز، اولویت اول تا چهارم را در بین سایر راهبردها به‌‌خود اختصاص دادند. لذا نتایج پژوهش بیانگر این موضوع است که کارآفرینی از طریق محصولات فرعی جنگل و گردشگری در عصر حاضر فرصت‌های جدیدی را برای افراد مستعد و علاقمند ایجاد می‎نماید تا درآمدشان را بهبود بخشیده، دارایی و سرمایه خود را افزایش داده و استاندارد زندگی در جوامع روستایی را در اقتصادی جدید در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط رشد دهند. لذا پیشنهاد می‎شود متخصصان به اهمیت کسب‌وکارهای روستایی از منظر ایجاد اشتغال با سرمایه نسبتاً کم و توسعه یک سرمایه‌گذاری مشترک توسط افرادی که مهارت‌های گوناگونی کسب می‌کنند، بنگرند زیرا این کسب‌وکارها به ایجاد تجارت‌های کوچک در یک جامعه، افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و پس‌انداز محلی و بهبود پایدار بهره‌وری از منابع محلی نیز منجر خواهد شد. همچنین، کارآفرینی روستایی و توسعه کسب‌‌‌و‌‌‌کارهای خرد با استفاده از محصولات فرعی جنگل، جاذبه‌‌های گردشگری، طبیعت‌‌گردی و بوم‌‌گردی در روستاهای حاشیه جنگل‌‌های هیرکانی به‌‌عنوان راهکاری مناسب جهت توانمندسازی و ظرفیت‌سازی مناطق روستایی حاشیه جنگل‌‌های هیرکانی در راستای تغییر الگوی زندگی کنونی؛ کاهش شکاف شهر و روستا؛ ایجاد برابری اقتصادی- اجتماعی؛ و توسعه و ارتقای اقتصادی جوامع روستایی حاشیه جنگل مدنظر قرار گیرد.

practical strategies for the economic development of rural communities on the edge of hyrcanian forests

background: forests are considered the main pillars of sustainable development in any country. they play an important role in the socioeconomic development of regions by producing goods and delivering services directly and indirectly. they play a vital role in ensuring the well-being of rural and forest-dwelling communities and rural development. in recent decades, non-timber forest products have been recognized as one of the important components in sustainable forest management and poverty reduction of local and rural communities. therefore, the need for a deeper understanding of rural livelihood and its complexity to ensure rural development is one of the factors that increases the motivation to study the role and importance of forest resource products in the rural economy. in today’s era, therefore, entrepreneurship has created new opportunities for people who are talented and interested in non-wood forest products to improve their income, increase their assets and capital, and grow the standards of living in rural communities in the new economy in small and medium businesses. the development of entrepreneurship in rural areas is one of the major strategies of rural development, which can play a significant role in the sustainable development of villages. the development of rural entrepreneurship with non-wood forest products has a potential to help diversify the sources of income and rural employment, which provides suitable opportunities to reduce livelihood risks and sustainability in rural areas. therefore, studies on the role of forest ecosystem services and the accompanied development of rural entrepreneurship in the economy of rural communities on the edge of the forest are necessary to better understand the benefits of the forest economy.methods: this research aimed to identify and prioritize the strengths, weaknesses, opportunities, and threats of the hyrcanian forests in the economic promotion of rural communities on the edge of the forest and to provide practical solutions in this field by using survey methods, field studies, and completing questionnaires. the statistical population of the research consisted of specialists and experts of hyrcanian forests in the natural resources and watershed management organization at the provincial and regional levels of the hyrcanian forests. the questionnaire data were analyzed using swara and swot techniques. the quantitative strategic planning matrix (qspm) was then used to prioritize strategies and solutions for the economic promotion of rural communities on the edge of the forest.results: the results of the swot model identified 11 strengths, 10 weaknesses, 10 opportunities, and 11 threats for the economic improvement of the rural communities on the edge of the hyrcanian forests. based on the results, the major strengths and weaknesses of the hyrcanian forests in the economic promotion of rural communities on the edge of the forest were studied according to the weight score obtained in the evaluation matrix of internal factors.