ارزیابی و اولویت بندی راهبردهای بهبود وضعیت موجود بخش کشاورزی استان مازندران با استفاده از روش تاپسیس فازی

مقدمه و هدف: تحولات اخیر جوامع بشری از نظر رشد جمعیت، علوم و تکنولوژی و مسائل محیط زیستی، اهمیت بخش کشاورزی را دوچندان می‎کند. اهمیت توجه به راهبردهای بخش کشاورزی در برنامه‎های توسعه، به لحاظ اهمیت روزافزون این بخش در اقتصاد ملی کشور است. در این میان استان مازندران به‌‌واسطه بارندگی و خاک مستعد از دیرباز قطب کشاورزی محسوب می‌‌شد. به‎منظور تحقق توسعه بخش کشاورزی، شناسایی چالش‎ها و پتانسیل‎های پیش روی این بخش، از عوامل مهم به‎نظر می‎رسد. هدف از انجام این مطالعه، شناسایی وضع موجود و تعیین چالش‎ها، راهبردها و راهکارهای توسعه بخش کشاورزی و اولویت‎بندی آن‎ها در استان مازندران می‎باشد. مواد و روش‎ها: با توجه به قابلیت‎های تولید محصولات کشاورزی در استان، در این مطالعه، به شناسایی چالش‎ها و تبیین سازوکارها و راهبردهای توسعه کشاورزی پایدار در زیر بخش‌های زراعت و باغبانی، دامپروری و شیلات به‌عنوان مهم‌ترین زیر بخش کشاورزی پرداخته شد. جمع‌آوری اطلاعات از طریق تکمیل پرسشنامه از بهره‌برداران و کارشناسان در سال 1398 انجام شد. وزن‎دهی گزینه‎ها با توجه به معیارهای اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و فنی و زیربنایی به‎عنوان کلیدی‎ترین ابعاد توسعه پایدار انجام گرفت. به‎منظور رتبه‎بندی راهبردها از روش topsis fuzzy استفاده گردید. تحقیق حاضر دربرگیرنده سه بخش، وضع موجود، چالش‌‌ها و راهکارها در زیربخش‌های‌‌ زراعت، باغبانی، دامپروری و شیلات تهیه شده است. سپس به منظور اولویت‎بندی راهبردها، از روش تاپسیس فازی استفاده گردید. یافته‎ها: استان مازندران دارای رتبه‌ی نخست در تولید مرکبات، برنج، کیوی، نهال‌های زینتی، نهال زیتون، قارچ خوراکی صدفی، نباتات علوفه‌ای، گوشت سفید و جوجه یک‌روزه است که نشان‌دهنده پتانسیل بالای این استان در تامین مواد غذایی کشور است. بر اساس مطالعات به عمل آمده، کشاورزان در آینده با موضوعاتی همچون رقابت در بازار، کاهش بودجه‌ها، مدیریت ریسک، مبارزه با تغییرات آب و هوایی، مدیریت آب و استفاده از فرصت‌‌های به‎وجود آمده نسبت به وجود تقاضا در زمینه انرژی‌‌های زیستی به همراه حفظ تنوع گونه‌‌ها مواجه خواهند شد. دگرگونی و تنوع تولیدات کشاورزی، تغییر سلایق مصرف‌‌کنندگان، لزوم افزایش کارآیی، جهانی شدن اقتصاد و شدت یافتن رقابت جهانی ازجمله عواملی هستند که باعث تاکید بیش از پیش به کشاورزی دانش بنیان شده است. نتایج نشان داد که چالش‎های اصلی و مهم بخش کشاورزی استان مازندران شامل مواردی همچون: عدم اجرای سند آمایش سرزمین، ضعف نگرش اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی به جایگاه کشاورزی استان در سطح ملی، عدم مشارکت و سرمایه‌گذاری کافی بخش خصوصی در استان با توجه به جایگاه آن در بخش کشاورزی، عدم وجود زیرساخت‌‌های پایه و اساسی به‌منظور توسعه کشاورزی متناسب با شرایط جدید، ضعف در مدیریت یکپارچه دانش و اطلاعات بخش کشاورزی متناسب با نیازهای استان و عدم رعایت الگوی کشت بهینه با توجه به اثرات تغییر اقلیم می‎باشد. در بخش زراعت و باغبانی راهبرد (ارائه خدمات اعتباری برای تجهیز و نوسازی روش های تولید) با امتیاز نهایی 0/74 در بالاترین اولویت قرار گرفت. همچنین، در بخش‎های دام و طیور و شیلات به‎ترتیب راهبردهای (توسعه صادرات و ورود به بازارهای جهانی) و (توسعه آبزی‌پروری) با امتیاز نهایی 0/57 و 0/68 بیشترین مقدار را به‎دست آورده و در رتبه‎های اول قرار گرفتند. نتیجه‎گیری: برای تحقق اهداف توسعه بخش کشاورزی در استان، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان مورد تاکید است و از این منظر کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی استان می‌توانند در قالب مصوبه‌، ساز و کاری برای سرعت گرفتن توسعه این فناوری‌ها و ظرفیت‌ها در استان ها، تلاش کنند. یافته‎های این پژوهش می‎تواند کارایی اقدامات مدیران و کارشناسان را در هدایت فرایند اجرا و غلبه بر چالش‎های اجرا، ارتقا دهد. با توجه به نتایج این تحقیق، راهکارهایی همچون استفاده از پژوهشگران و دانش‌آموختگان کشاورزی، حمایت و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی پیشنهاد می شود. با اینکه اراضی حاصل خیز و اقلیم مناسب در اکثر مناطق استان برای محصولات زراعی و باغی متنوعی وجود دارد ولی با تغییر الگوی کشت به سمت محصولات نامناسب و حتی تغییر کاربری از کشاورزی به سایر فعالیت‎ها، تهدید جدی برای محصولات دارای مزیت نسبی و ضروری استان به‎شمار می‎رود لذا در این زمینه «قوانین محدودکننده تغییر کاربری اراضی» ضروری می‎نماید. پایین بودن بهره‎وری در بخش کشاورزی به‎دلیل تکنولوژی‎های قدیمی و نامناسب که به افزایش هزینه تمام‎ شده نیز منجر می‎شود، موجب کیفیت پایین محصولات و قیمت بالای محصولات می‎شود. با توجه به واردات بی‎رویه محصولات زراعی و باغی، دولت باید با «ارائه خدمات اعتباری برای تجهیز و نوسازی روش‎های تولید در بخش زراعت و باغداری» گامی مهم در توسعه این بخش بردارد. با عنایت به اینکه یکی از تهدیدهای مهم به‎ویژه در سال‎های اخیر، کاهش علوفه با توجه به تغییرات آب و هوایی و همچنین عدم دسترسی به برخی نهاده‎های وارداتی به‎دلیل تحریم‎های اقتصادی بوده است لذا با توجه به قوت‎هایی نظیر وجود موسسات مطالعاتی و پژوهشی می‎توان راهکاری همچون «انجام سرمایه‎گذاری برای تولید ارقام پر محصول و مقاوم گیاهان علوفه‎ای» را ارائه نمود. همچنین نظر به تهدید کاهش مصرف محصولات دامی از جمله محصولات لبنی در کشور که یکی از دلایل آن می‎تواند افزایش قیمت این محصولات باشد، لذا با توجه به قوت‎هایی نظیر وجود شرایط مساعد در استان و دارا بودن رتبه‎های برتر در تولید محصولات دامی، می‎توان راهبرد «بهینه‎سازی تولید و کاهش قیمت تمام شده محصول» را در راستای مقابله با تهدید فوق‎الذکر ارائه نمود. 

evaluation and prioritization of strategies to improve the current situation of the agricultural sector of mazandaran province using the fuzzy topsis method

background: the recent developments of human societies in terms of population growth, science and technology, and environmental issues have doubled the importance of the agricultural sector. the importance of paying attention to the strategies of the agricultural sector in development plans is due to the increasing importance of this sector in the national economy of iran. in the meantime, mazandaran province has been considered an agricultural hub for a long time due to its rainfall and fertile soil. to realize the development of the agricultural sector, identifying the challenges and potentials facing this sector seems to be one of the important factors. this study aims to identify the current situation and determine the challenges, strategies, and solutions for the development of the agricultural sector and their prioritization in mazandaran province.methods: considering the capabilities of producing agricultural products in the province, in this study, the challenges and explanations of sustainable agriculture development mechanisms and strategies were discussed in the most important sub-sectors of agriculture and horticulture, animal husbandry, and fisheries. data were collected by completing a questionnaire from users and experts in 2018. the options were weighted according to economic, social, environmental, and technical criteria, and infrastructure as the most key aspects of sustainable development. the strategies were ranked using the topsis fuzzy method.results: mazandaran province has the first rank in the production of citrus fruits, rice, kiwi, ornamental seedlings, olive seedlings, oyster mushrooms, fodder plants, white meat, and day-old chickens, which shows the high potential of this province in providing food for the country. based on the studies, farmers in the future will have to deal with issues such as competition in the market, reducing budgets, risk management, combating climate change, water management, and using the opportunities that have arisen due to the existence of demand in the field of bio-energy along with the conservation of various species. the transformation and diversity of agricultural products, changing consumer tastes, the need to increase efficiency, the globalization of the economy, and the intensification of global competition are among the factors that have caused more emphasis on knowledge-based agriculture. based on the results, the main and important challenges of the agricultural sector in mazandaran province include non-implementation of the land preparation document, weak economic, social, and managerial attitudes toward the agricultural position of the province at the national level, lack of participation and sufficient investment of the private sector, and lack of infrastructure. to develop agriculture according to the new conditions, there is a weakness in the integrated management of knowledge and information in the agricultural sector according to the needs of the province and non-compliance with the optimal cultivation pattern due to the effects of climate change. the results showed that the strategy (providing credit services for equipping and modernizing production methods) in the cultivation and gardening sector was given the highest priority with a final score of 0.47. in the livestock, poultry, and fisheries sectors, the strategies (export development and entry into global markets) and (aquaculture development), with final scores of 0.57 and 0.68, obtained the highest amount, respectively, and were ranked first.