تاثیر بستر و روش‌های کاشت بر جوانه‌زنی و رشد نهال بلوط سفید (quercus petraea (matt.) liebl.)

مقدمه و هدف: جنگلکاری و احیای جنگل‌ها، به‌ویژه با استفاده از گونه‌های بومی، به‌عنوان یکی از راهکارهای کلیدی برای حفظ و توسعه پایدار منابع طبیعی هستند. در ایران، با توجه به اقلیم خشک و شکننده و سطح پوشش جنگلی بسیار پایین‌تر از حد مطلوب، اهمیت این برنامه‌ها دوچندان است. جنگل‌های ارسباران، به‌عنوان یکی از مناطق رویشی ویژه کشور، زیستگاه گونه‌های ارزشمندی مانند بلوط سفید (quercus petraea (matt.) liebl.) هستند که با توانایی بالای خود در سازگاری با شرایط مختلف زیست‌محیطی و اهمیت بوم‌شناسی و اقتصادی، نقشی کلیدی در حفاظت از بوم‌سازگان‌های جنگلی دارند، اما تخریب زیستگاه‌های طبیعی باعث محدود شدن پراکنش این گونه شده است. از این‌رو، این پژوهش با هدف بررسی تاثیر بستر و روش کاشت بر جوانه‌زنی و رشد نهال‌های بلوط سفید در نهالستان ائل‌گلی واقع در شهر تبریز طراحی شده است تا نتایج آن بتواند راهنمایی موثر برای اجرای طرح‌های جنگلکاری و احیای جنگل‌های بلوط در ایران و مناطق مشابه ارائه دهد.مواد و روش‌ها: این پژوهش به‌صورت آزمایش فاکتوریل با طرح کاملاً تصادفی انجام شد تا تاثیر بستر و روش کاشت بر جوانه‌زنی و رشد اولیه بلوط سفید (q. petraea (matt.) liebl.) بررسی شود. بذرها از جنگل‌های ارسباران جمع‌آوری و پس از آماده‌سازی در سه نوع بستر (شاهد: خاک، کود و ماسه به نسبت 1:1:1؛ بستر یک: خاک، کود و ماسه به نسبت 2:1:1؛ بستر دو: خاک، کود و ماسه به نسبت 3:1:1) و سه روش کاشت (افقی، نوک به بالا، نوک به پایین) در تاریخ 15 بهمن 1401 کاشته شدند. آبیاری گلدان‌ها به‌طور منظم و طبق برنامه زمانی مشخص هر دو روز یک‌بار با استفاده از سیستم مه‌پاش انجام شد. جمع‌آوری داده‌ها، که شامل درصد جوانه‌زنی، سرعت جوانه‌زنی و رشد نهال‌ها (ارتفاع و قطر یقه) بود، از تاریخ اولین جوانه‌زنی (20 اردیبهشت 1402) آغاز و تا پایان دورۀ آزمایش (شهریور 1402) ادامه یافت. داده‌ها با استفاده از آزمون واریانس دوطرفه و آزمون دانکن در نرم‌افزار spss (نسخۀ 26) مورد تحلیل قرار گرفتند.یافته‌ها: نتایج این پژوهش نشان داد که روش کاشت و نوع بستر کاشت تاثیر زیادی بر ویژگی‌های رشد و جوانه‌زنی بذرها دارد. آنالیز واریانس نشان داد که اثر نوع بستر کاشت بر قطر یقه معنی‌دار بود (05/0>p)، درحالی‌که روش کاشت و اثر متقابل این دو عامل تاثیر معنی‌داری نداشتند. بیشترین قطر یقه در روش کاشت افقی و بستر دو با مقدار میانگین 25/0±29/4 سانتی‌متر مشاهده شد، درحالی‌که کمترین مقدار آن در روش کاشت رو به پایین و بستر یک با مقدار 58/0±93/2 سانتی‌متر ثبت شد. در رابطه با ارتفاع نهال، اثر روش کاشت بذر معنی‌دار بود (05/0>p)، به‌طوری‌که بیشترین ارتفاع در روش کاشت افقی و بستر دو با میانگین 88/3±69/35 سانتی‌متر مشاهده شد و کمترین مقدار آن در روش کاشت رو به پایین و بستر دو با مقدار 36/4±17/22 سانتی‌متر ثبت شد. با این‌حال، اثر نوع بستر کاشت و اثر متقابل نوع بستر کاشت و روش کاشت معنی‌دار نبودند. طول ریشه نیز تحت تاثیر روش کاشت بذر قرار گرفته بود (05/0>p) و بیشترین مقدار طول ریشه در بستر دو و کاشت افقی با میانگین 54/3±69/48 سانتی‌متر به‌دست آمد. در مقابل، کمترین طول ریشه مربوط به روش کاشت رو به پایین و بستر دو با مقدار 21/5±50/35 سانتی‌متر بود. در بررسی صفات جوانه‌زنی، بیشترین درصد جوانه‌زنی (100 درصد) مربوط به روش کاشت افقی و تیمار شاهد بود، درحالی‌که کمترین درصد جوانه‌زنی (13 درصد) در روش کاشت رو به پایین و بستر یک مشاهده شد. به‌طورکلی، روش کاشت افقی و رو به بالا در مقایسه با رو به پایین درصد جوانه‌زنی بالاتری داشتند. همچنین، بسترهای شاهد و دو عملکرد بهتری نسبت به بستر یک نشان دادند.نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش تاثیر زیاد روش‌های کاشت و نوع بستر کاشت را بر ویژگی‌های جوانه‌زنی و رشد نهال‌ها نشان داد. به‌طور ویژه، کاشت افقی به‌عنوان روشی موثرتر نسبت به دیگر روش‌ها شناخته شد که باعث بهبود قابل‌توجه قطر یقه، ارتفاع نهال و طول ریشه شد. در مقابل، کاشت به‌صورت رو به پایین کمترین تاثیر را بر این صفات داشت. همچنین، بستر کاشت شماره دو عملکرد بهتری نسبت به دیگر بسترها داشت و به‌ویژه در بهبود قطر یقه و طول ریشه موثر بود. در خصوص درصد جوانه‌زنی، بیشترین درصد مربوط به تیمار شاهد و روش کاشت افقی بود. این نتایج تاکید می‌کند که انتخاب مناسب روش کاشت و بستر کاشت می‌تواند تاثیر بسزایی در بهبود فرآیند جوانه‌زنی و رشد نهال‌ها داشته باشد و در برنامه‌های جنگلکاری و احیای منابع طبیعی نقش مهمی ایفا کند. این پژوهش علاوه بر فراهم کردن راهکارهایی برای بهینه‌سازی رشد نهال‌ها، زمینه‌ساز تحقیقات آتی در زمینه بررسی عوامل محیطی و مدیریتی دیگر بر گونه‌های گیاهی مختلف خواهد بود.

the effects of planting substrate and sowing methods on germination and seedling growth of white oak (quercus petraea (matt.) liebl.)

background and objective: afforestation and forest restoration using native species are recognized as vital strategies for conserving natural resources and ensuring sustainable development. in iran, where the climate is arid and the forest cover significantly lags behind optimal levels, these efforts are even more critical. the arasbaran forests, a distinctive region of the country, are home to valuable species such as the white oak (quercus petraea (matt.) liebl.), which plays a key role in forest ecosystem conservation due to its adaptability to a variety of environmental conditions, along with its ecological and economic importance. however, habitat destruction has restricted the distribution of this species. this study was designed to investigate the impact of planting beds and planting methods on the germination and early growth of white oak seedlings at the el-goli nursery in tabriz. the study aims to provide useful insights for afforestation and oak forest restoration projects in iran and similar regions.material and methods: this research was conducted as a factorial experiment with a completely randomized design to explore the effects of planting bed and planting method on the germination and initial growth of white oak (q. petraea (matt.) liebl.). seeds collected from the arasbaran forests were prepared and planted in three different planting beds (control: soil, compost, and sand in a 1:1:1 ratio; bed 1: soil, compost, and sand in a 2:1:1 ratio; bed 2: soil, compost, and sand in a 3:1:1 ratio) and three planting methods (horizontal, tip-up, tip-down) on february 4, 2023. the pots were irrigated regularly every two days using a misting system. data collection on germination percentage, speed, and seedling growth (height and collar diameter) began when the first germination occurred (may 10, 2023) and continued until the conclusion of the experiment in september 2023. statistical analysis was performed using two-way anova and duncan’s test in spss software (version 26).results: the results revealed that both planting method and bed type significantly influenced seed germination and growth characteristics. analysis of variance showed that planting bed type had a significant effect on collar diameter (p < 0.05), while the planting method and the interaction between the two factors were not significant. the highest collar diameter was found in the horizontal planting method with bed 2, with a mean value of 4.29 ± 0.25 cm, whereas the smallest diameter was recorded in the tip-down planting method with bed 1 (2.93 ± 0.58 cm). in terms of seedling height, the planting method was significant (p < 0.05), with the horizontal planting method in bed 2 showing the greatest mean height of 35.69 ± 3.88 cm, while the tip-down method with bed 2 had the smallest height (22.17 ± 4.36 cm). however, neither the type of planting bed nor the interaction between planting bed and planting method had a significant impact. root length was also influenced by planting method (p < 0.05), with the highest mean root length recorded in the horizontal planting method with bed 2 (48.69 ± 3.54 cm) and the lowest in the tip-down method with bed 2 (35.50 ± 5.21 cm). for germination traits, the highest germination percentage (100%) was achieved using the horizontal planting method with the control treatment, while the lowest germination percentage (13%) was observed with the tip-down planting method in bed 1. in general, horizontal and tip-up planting methods resulted in higher germination percentages compared to the tip-down method, with the control and bed 2 outperforming bed 1.conclusion: this study highlighted the significant impact of planting methods and bed types on germination and seedling growth. the horizontal planting method was particularly effective in improving collar diameter, seedling height, and root length, while the tip-down method proved to be the least beneficial. additionally, bed 2 outperformed the other planting beds, particularly in terms of collar diameter and root length. the highest germination percentage was observed in the control treatment with the horizontal planting method. these findings emphasize the importance of selecting the appropriate planting method and bed to optimize seedling growth, contributing to the success of afforestation and restoration efforts. furthermore, the study sets the stage for future research on the effects of various environmental and management factors on plant species growth.