واکاوی نهادهای ذی‌نفع دخیل در مدیریت منابع جنگلی استان لرستان

مقدمه و هدف: جنگل‌های زاگرس، دومین زیست‌بوم جنگلی طبیعی ایران، تحت فشارهای زیست‌محیطی شدید قرار دارند. استان لرستان، با 1217259 هکتار (43 درصد مساحت استان)، از مناطق مهم این ناحیه است. در سال‌های اخیر، عوامل اقلیمی مانند گرمایش، خشکسالی و ریزگردها، همراه با چالش‌های اقتصادی-اجتماعی مانند بیکاری، فقر و محدودیت‌های مالی، بر مدیریت این منابع اثرگذار بوده‌اند. وابستگی جوامع محلی به جنگل‌ها برای سوخت و معیشت، پیچیدگی تصمیم‌گیری در مدیریت جنگل را افزایش داده است. ذی‌نفعان متعددی از جمله نهادهای دولتی، خصوصی و بخش سوم در این فرآیند نقش دارند. برای مدیریت بهینه، شناسایی و طبقه‌بندی این نهادها و بررسی تعاملات آن‌ها ضروری است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل ذی‌نفعان، به بررسی و شبکه‌سازی میان نهادهای موثر در مدیریت منابع جنگلی لرستان پرداخته و بر لزوم برنامه‌ریزی جامع و هماهنگ تاکید دارد.مواد و روش‌ها: این پژوهش به روش کمی و کیفی در سه فاز انجام شد. فاز اول شامل شناسایی ذی نفعان است. در این مرحله، نهادهای ذی نفع دخیل در مدیریت منابع جنگلی استان لرستان، بر اساس روش‌های مصاحبه نیمه ساختار یافته، لیست ذی نفعان و گلوله برفی، شناسایی شدند. فاز دوم شامل طبقه بندی ذی نفعان است. در این مرحله برای طبقه بندی ذی نفعان، از ماتریس قدرت-علاقه (دغدغه) استفاده شد. فاز سوم شامل بررسی پیوندهای ارتباطی بین ذی نفعان است. در این فاز به ‌منظور بررسی پیوندهای ارتباطی بین ذی نفعان از روش تحلیل شبکه اجتماعی استفاده شد.یافته‌ها: نتایج فاز اول نشان داد که 26 نهاد (24 نهاد دولتی، یک نهاد خصوصی و یک نهاد مردمی) در مدیریت منابع جنگلی استان لرستان دخیل است. نتایج ماتریس قدرت–علاقه نشان داد که نهادهای &اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری&، &اداره کل حفاظت محیط زیست&، &سازمان جهاد کشاورزی&، &مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی&، &سازمان مدیریت و برنامه ریزی&، &استانداری&، &اداره کل امور عشایر&، &صدا و سیمای مرکز استان& و &دادگستری& در طبقه کنشگران کلیدی جانمایی شده‌اند. بر اساس این ماتریس این طبقه از کنشگران، بیشترین قدرت و دغدغه را در مدیریت منابع جنگلی استان دارند. نتایج حاصل از بررسی شاخص های تراکم‌، دوسویگی پیوندها نشان داد که فقط برخی از کنشگران به هم متصل هستند و روابط کنشگران در شبکه در مقایسه با آنچه که ممکن است وجود داشته باشد در سطح پایینی قرار دارد. درواقع، نهادها از تمام ظرفیت‌های سازمانی خود برای ایجاد پیوندهای تعاملاتی استفاده نکرده‌اند و همچنین بیشتر پیوندهای موجود در شبکۀ ارتباطات و همکاری نهادهای دخیل در مدیریت منابع جنگلی یک طرفه هستند. بر اساس سایر شاخص های تحلیل شبکه اجتماعی، برخی ذی نفعان کلیدی که بر اساس ماتریس قدرت – علاقه در جایگاه کنشگران کلیدی قرار گرفته اند، متاسفانه نتوانسته اند جایگاه مناسب و مطلوبی داشته باشند و در حاشیه قرار گرفته اند. از جمله بارزترین این نهادها می‌توان به &مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان&، &استانداری&، &اداره کل امور عشایر استان لرستان& و &سازمان صدا و سیمای مرکز استان لرستان& اشاره کرد.نتیجه‌گیری: مشاهده نتایج حاصل از شناسایی ذی نفعان نشان می دهد که فرآیند مدیریت منابع جنگلی منطقه موردبررسی از توازن و توزیع مشارکت و نفوذ مناسبی برخوردار نیست. به ‌طوری که تنها یک نهاد خصوصی شناسایی و مورد تایید مخاطبان قرار گرفت و عمده تولی و مدیریت بر عهده نهادهای دولتی قرار گرفته است. این درحالی است که درس آموخته های جهانی، به مداخله بخش خصوصی از طریق برون سپاری و نیز مشارکت جوامع محلی و سازمان های مردم نهاد تاکید زیادی دارد. این پدیده هم از بعد هزینه اجتماعی و اقتصادی و نیز پایداری، نمی تواند استمرار و پویا باشد. از اﯾﻦرو، به نظر می رسد که می توان از طریق سیاست های برون سپاری نسبت به واگذاری برخی فعالیت های مدیریت جنگل به بخش خصوصی، در اصلاح این فرآیند، اقدام کرد. همچنین با وجود ظرفیت و ضرورت نقش نهادهای اجتماعی محلی در مدیریت منابع جنگلی، این نهادها از لحاظ تعداد و موقعیت تاثیرگذاری از جایگاه مناسبی برخوردار نیستند. بنابراین، تشویق نهادهای محلی به ایجاد و گسترش سازمان های اجتماع محور به همراه تسهیلگری و آموزش اعضا می‌تواند در ارتقا جایگاه آنها و همچنین افزایش قدرت مذاکره آنها موثر باشد.

stakeholder analysis of institutions involved in forest resources management in lorestan province

background and objective: the zagros forests, iran’s second-largest natural forest ecosystem, are facing intense environmental pressures. lorestan province, covering 1,217,259 hectares (43% of the province’s land area), is a key region within this ecosystem. in recent years, climatic stressors such as rising temperatures, drought, and dust storms, coupled with socio-economic challenges like unemployment, poverty, and financial constraints, have posed significant obstacles to effective resource management. the heavy reliance of local communities on forests for fuel and livelihoods has further complicated decision-making in forest governance. various stakeholders—including government agencies, private entities, and third-sector organizations—play a role in this management framework. to ensure efficient governance, it is crucial to identify and categorize these actors while analyzing their interactions. this study applies stakeholder analysis to examine the institutional landscape governing forest resources in lorestan, highlighting the need for an integrated and coordinated management approach.material and methods: this study adopts a mixed-method approach, integrating both quantitative and qualitative analyses across three phases. the first phase focuses on stakeholder identification, employing semi-structured interviews, stakeholder mapping, and the snowball sampling method to pinpoint key institutions involved in forest resource management in lorestan province. the second phase involves stakeholder classification, utilizing a power-interest matrix to categorize them based on their influence and engagement. the third phase examines the communication networks among stakeholders, employing social network analysis to evaluate the nature and strength of their interactions.results: the first phase identified 26 institutions engaged in managing lorestan’s forest resources, including 24 governmental bodies, one private organization, and one public entity. the power-interest matrix revealed that the most influential stakeholders include the &general directorate of natural resources and watershed management,& &general directorate of environmental protection,& &agricultural jihad organization,& &agricultural and natural resources research and training center,& &management and planning organization,& &governorate,& &general directorate of nomadic affairs,& &provincial radio and television center,& and the &judiciary.& these entities hold the highest levels of both authority and concern regarding forest management in the province. an analysis of network density and reciprocity indices indicated that only a subset of actors are interconnected, and stakeholder relationships within the network remain relatively weak compared to their potential. many institutions have yet to fully leverage their organizational capacity to establish effective collaborative ties, and a significant proportion of existing connections are unidirectional. furthermore, social network analysis revealed that some key stakeholders identified in the power-interest matrix have struggled to secure a central or influential position within the network, leaving them marginalized. among these, the &agricultural and natural resources research and training center of lorestan,& the &governorate,& the &general directorate of nomadic affairs of lorestan province,& and the &provincial radio and television center of lorestan& stand out as particularly underrepresented.conclusion: the findings indicate that forest resource management in the studied region lacks a balanced distribution of participation and influence. notably, only one private entity was identified and validated by stakeholders, with government institutions maintaining a dominant role in governance. however, global best practices emphasize the importance of private sector involvement through outsourcing, as well as the active participation of local communities and non-governmental organizations (ngos). from both economic and social sustainability perspectives, the current approach lacks long-term viability and adaptability. to address this imbalance, outsourcing certain forest management activities to the private sector could enhance efficiency and sustainability. additionally, despite the critical role that local social institutions could play, their current numbers and influence remain inadequate. encouraging the formation and expansion of community-based organizations—supported by capacity-building initiatives and training programs—could strengthen their role in decision-making and enhance their negotiating power within the forest management framework.