چالش‌ها و محدودیت‌های منابع خاک و اراضی در ایران

کشور ایران با قرارگرفتن در محدوده خشک و نیمه‌خشک جهان و نیز با توجه به شرایط زمین‌شناسی و پستی و بلندی، دارای محدودیت‌های متنوع و گسترده‌ای در منابع خاک و اراضی می‌باشد. این محدودیت‌ها با بهره‌برداری‌های غیراصولی و فشرده در طی چند دهه گذشته، موجب ایجاد چالش‌های فراوانی برای این منابع پایه و در نتیجه به خطر افتادن امنیت غذایی و‌ سلامت جامعه شده است. در این مقاله،‌ ضمن بیان مختصر اهمیت و کارکردهای خاک، وضعیت فعلی، و مهم‌ترین چالش‌ها و محدودیت‌های منابع منابع خاک کشور تبیین شده‌است. بر اساس اطلاعات و داده‌های موجود، فرسایش آبی و بادی خاک مهم‌ترین عامل تخریب خاک در ایران است که دارای پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراوان و گسترده‌ای است. فرسایش خاک به شکل‌های مختلف بادی و آبی در گستره ایران در همه کاربری‌ها وجود دارد. فرسایش‌های سطحی اغلب در دیمزارها و مراتع تخریب شده بسیار معمول می‌باشد. در حالی که فرسایش‌های عمقی (آبکندی و کناره‌ای) نقش غالب و اصلی را در تلفات کل خاک و رسوبدهی حوضه‌ها دارند. کم‌ترین مقدار متوسط فرسایش خاک براورد شده در کشور، خیلی بیش‌تر از حدقابل تحمل خاک و توان خاکسازی می باشد. مهم‌ترین عامل تخریب خاک در اراضی فاریاب، شورشدن خاک است. دست‌کم بیش از 50 درصد اراضی تحت کشت آبی کشور با مشکل فزاینده شوری مواجه هستند. تغییر کاربری اراضی را شاید بتوان مهم‌ترین و اضطراری‌ترین چالش منابع خاک کشور به ویژه اراضی حاصلخیز کشاورزی دانست که دارای پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی می‌باشد. کمبود کربن آلی و کاهش توان تولیدی منابع خاک از محدودیت‌های مهم‌ کیفیت اراضی کشاورزی می‌باشد که امنیت و سلامت غذایی کشور را به شدت تهدید می‌کنند. تخریب منابع خاک کشور، نه تنها کارکرد تولیدی و زیست محیطی آن را تحت تاثیر قرار داده، بلکه ظرفیت اراضی و سرزمین را برای مقابله و سازگاری با تغییر اقلیم، وقوع خشکسالی و سیل نیز به شدت کاهش داده است. وقوع سیلاب‌های شدید با تواتر بیشتر از دوره بازگشت رخدادهای بارندگی، و نیز خشکسالی‌های شدیدتر از نشانه‌های این روند می‌باشند.

Challenges and Limitations of Soil and Land Resources in Iran

Iran, is located in the arid and semiarid regions of the world, so due to geological and topographic conditions, has various and extensive limitations in soil resources and lands. These restrictions, along with unprincipled and intensive exploitation over the past few decades, have posed many challenges to these resources and thus endangered food security and public health. In this article, while briefly stating the importance and functions of soil, the current situation, and the most important challenges and limitations of soil resources in the country are explained. According to available information and data, soil water and wind erosion is the most important cause of soil degradation in Iran, which has many economic, social and environmental consequences. The lowest soil erosion estimated in the country is much higher than its tolerable (average amount of soil formation). The most important cause of soil degradation in agricultural lands, especially irrigated farms, is soil salinity. At least 50% of the country’s irrigated lands are facing an increasing problem of salinity. Land use change can be considered as the most important and urgent challenge of the soil resources, especially fertile lands, which also has negative economic, social, cultural and security consequences. Lack of organic carbon and loss of soil fertility, especially agricultural lands, are important limitations of soil quality that severely threaten food security and health. The degradation of soil resources has not only affected its productive function, but has also drastically reduced the capacity of lands and territories to cope with climate change, drought and floods. Occurrence of floods with a frequency greater than the return period of rainfall events, as well as hydrological and agricultural droughts, more severe than climatic droughts, are signs of this degradation.