معادلات و روش‌های پیش‌بینی فرسایش شخم و برآورد جابجایی خاک ناشی از عملیات خاکورزی در حوضه چهل گزی استان کردستان

استفاده از منابع طبیعی به عنوان اصل اساسی زندگی، نیازمند دیدگاهی در راستای پتانسیل ها و واقعیت های حاکم بر آن است که تحت برنامه ریزی و مدیریت اصولی انجام می پذیرد، هرگونه بهره برداری بدون توجه به اصول پایداری، تاثیرات جبران‌ناپذیر و یا پر هزینه را رقم می زند. مطالعه حاضر به پیش بینی و برآورد مقدار جابجایی خاک حاصل از عملیات خاک ورزی با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی در راستای ارزیابی، ارائه الگوهای برنامه ریزی، اتخاذ تصمیمات مدیریتی، ترویج، آموزش و اجرای پروژه‌های سودمند در ارتباط با کاهش نرخ جابجایی خاک در اراضی زراعی زیرحوضه چهل گزی با توجه به نقشه کاربری اراضی سال 1393 پرداخته است. طی این پژوهش ابتدا نقشه کابری اراضی و شیب اراضی زراعی منطقه، تهیه و نوع ادوات خاک ورزی (گاوآهن و چیزل) مورد استفاده نیز از طریق بازدید میدانی تعیین شد و سپس معادلات پیش بینی میزان جابجایی خاک متناسب با نوع ادوات در منطقه انتخاب و با استفاده از آن اقدام به برآورد مقدار جابجایی خاک شد. نتایج پژوهش بیانگر پتانسیل بالای این زیرحوضه در فرسایش خاک ورزی و جابجایی خاک با توجه به سهم قابل توجه مساحت اراضی زراعی دیم است؛ به گونه ای که متوسط میزان پیش بینی جابجایی طولی خاک در جهت شیب با استفاده از معادلات گاوآهن‌برگردان دار به عنوان ابزار غالب در زیرحوضه از 1/40 تا 44/53 متر تعیین شد که با توجه به اهمیت عملیات و فرسایش خاک ورزی و همچنین موقعیت زیرحوضه در تامین آب سد قشلاق نیازمند جدیت و توجه بیشتر به کاهش نرخ جابجایی خاک و واقعیت های حاکم بر سیستم کشاورزی استان کردستان و کشور ایران است.

Equations and methods employed to estimate soil displacement due to tillage operations(A case study of Chehelgazi Sub-basin, Kurdistan Province)

Natural resources comprise principal ingredients of human life and require special consideration of their potentials and realities within a comprehensive and integrated framework; such an outlook might be only achieved through a disciplined planning and management system. Resource exploitation in the absence of due attention to sustainability principles will lead to irreparable or costly effects. Using the land use map of 2014, the present study employed GIS to estimate soil displacement due to tillage operations in an attempt to develop planning schemes, making managerial decisions, and implementing projects to reduce soil displacement rates across the dry farms in Chehelgazi subbasin. For this purpose, the land use and sloping maps of the dry farms in the region were prepared and the type of tillage tools (plow and chisel) used were identified using the exiting data and field visits. Subsequently, soil displacement equations were developed according to the type of tools used and soil displacement estimates in the region were obtained. The results showed the high potential of tillage erosion and soil displacement due to the large area under dryland farming in this subbasin so that the average longitudinal soil displacement due to reversible plough operation as the dominant practice in the basin was estimated to range from 1.40 to 44.53 m. The importance of tillage operations and soil erosion as well as the role of the subbasin in supplying water to Gheshlagh dam require more decisive actions to reduce soil movement and to monitor and improve the agricultural system in Kurdistan Province and across the whole state.