بررسی نظام‌های آبیاری و مدیریت اراضی باغ‌های منطقه هورامان؛ مطالعه‌ی موردی، باغ‌های نودشه

آب از ارزشمندترین عوامل تعیین‌کننده در باغداری و همواره منشا آبادانی و خرمی حیات بوده است. به همین دلیل آب و آبیاری از قداست و ارزش والایی در بین ملل و گروه‌های مختلف بشری برخوردار بوده است. در این مقال به روش‌های آبیاری سنتی شهر نودشه بر اساس معیارها و سنت‌های پیشینان پرداخته شده است. آبیاری سنتی آژین، هنوز هم موثرترین و رایج‌ترین شیوه‌ی آبیاری در منطقه می‌باشد. این روش آبیاری، قرن‌هاست که بدون هیچ تغییری در سرتاسر منطقه‌ی هورامان و به ویژه در شهر نودشه استفاده می‌شده است. هر چند شغل اکثریت مردم، باغداری معیشتی و دامداری سنتی می‌باشد، اما نظام آبیاری هورام‌ها، نظام منظم و دقیقی با شکل‌گیری قوانین سنتی، چگونگی استفاده از آن در طول تاریخ و الگوی مختص به خود می‌باشد. این نظام بهره‌برداری، دارای جنبه‌های اجتماعی بسیار غنی نیز هستند. نوع بهره‌برداری گروهی از آب، تشکیل گروه‌های هم آب است و آن تعداد باغداری است که در هر گردش آب دارای مقدارِ معینی ساعت حقابه هستند. مدیریت کارآمد آبیاری در فصول یا مواقع کم‌آبی، از شاخصه‌های آبیاری نودشه می‌باشد. زمان آبیاری و میزان آن بستگی به عواملی از قبیل شرایط آب و هوایی، نوع محصول، مرحله رشد و محصول‌دهی درخت، خواص خاک (مثلا ظرفیت نگهداری آب توسط خاک) و میزان توسعه عمودی و افقی ریشه درخت دارد. نظام آبیاری آژین شامل جووَبَرده‌ی، سَراو کَردَی، نوباو، هَماو، شَواوه با عناصری شامل جوی، قلوَز، گوله، تلانه، بَنگا، جوکله، وَرپَنگ و ... می‌باشد. این نظام تکنیکی است که زاییده‌ی فرهنگ، دانش بومی، شرایط محیطی و اقلیمی است.

Irrigation Systems and Land Management in Hawraman Region: A Case Study of Orchards in Nowdeshah

As a vital source of life, water has been attached a great value and always regarded as scared among peoples. It is also one of the most valuable and decisive factors in horticultural activities. The present article investigates the traditional irrigation system in the city of Nowdeshah based on the criteria and traditions observed by their ancestors. As the most common and effective system, the traditional Ajin irrigation system has a history of centuries and is still in use in its original form both across the whole Hawraman region and in Nowdeshah in particular. With subsistence fruit raising and traditional livestock breeding as their main sources of livelihood, the inhabitants in Hawraman use a regular and accurate irrigation system that has evolved through traditional rules and has its own water exploitation and allocation methods with extremely rich social aspects. In collective water exploitation in this system, water sharing groups are formed consisting of a certain number of farmers who share a specified number of irrigation hours in each water cycle. A salient feature of the system in Nowdehah is efficient irrigation during low water seasons since irrigation timing and quantity are governed by such local factors as climatic conditions, product type, growth stage, tree yield, soil properties (e.g., water holding capacity), and the extent of vertical and horizontal development of tree roots. Overall, the irrigation system in this region has its roots in the local culture, indigenous knowledge, and environmental and climate conditions.