نقش تناوب‌ زراعی در حفاظت از منابع آب و خاک (مطالعه موردی: دهستان دشت شهرضا)

مدیریت پایدار اراضی کشاورزی بدون توجه به تناوب‌های زراعی میسر نیست. به منظور بررسی تناوب‌های زراعی در دهستان دشت، شهرستان شهرضا پژوهشی در سال 1393 انجام و شاخص کارایی تناوب به عنوان معیاری اکولوژیک و شاخص‌های کارایی تولید، کارایی مصرف آب و کارایی استفاده از زمین به عنوان معیارهای زراعی محاسبه شدند. بر اساس نتایج بدست آمده دو تناوب (پیاز پاییزه-گلرنگ تابستانه-گندم) و (پنبه-آیش-سورگوم علوفه ای کشت اول) از کارایی تناوب قابل قبولی برخوردار نبودند. تناوب‌های (گندم-گلرنگ تابستانه-جو)، (گندم -ارزن کشت دوم-جو) و (گندم-آفتابگردان کشت دوم-جو) به ترتیب با شاخص کارایی تناوب 1/67، 2 و 2 نسبت به سایر تناوب‌ها برتری داشتند. به استثناء تناوب‌هایی که دارای گیاهان علوفه ای و صیفی‌جات بودند، دو تناوب (گندم-ذرت دانه ای میان رس- جو) و (گندم -سورگوم دانه ای کشت دوم – جو) به ترتیب با کارایی تولید 28/07 و30/7 کیلوگرم در روز بهترین تناوب‌ها از این نظر بودند. بیشترین و کمترین کارایی مصرف آب مشاهده شده در این پژوهش معادل 1/54 و 1 کیلوگرم به ازاء هر متر مکعب به ترتیب مربوط به دو تناوب (گندم سورگوم دانه ای کشت دوم – جو) و (گندمآفتابگردان کشت دوم جو) بود. کارایی استفاده از زمین در منطقه مطالعاتی دامنه ای از 58 تا 88 درصد داشت. کوتاهی زنجیره تناوب‌ها، اجرای تناوب‌های ناقص و اساساً فقدان تفکر تناوب محور موجب شده تناوب‌های زراعی در منطقه مطالعه از کارایی لازم برخوردار نباشند.